LocationsOtkrićem toksičnosti i štetnosti polihloriranih bifenila (PCB) po zdravlje ljudi i okoliš te klasifikacijom ovih hemijskih jedinjenja kao postojanim organskim zagađujućim materijama (POPs), Štokholmskom konvencijom 2004 godine, njihova proizvodnja je zabranjena u velikom broju zemalja
Šta su polihlorirani bifenili (PCB) i kako utiču na zdravlje i okoliš?
8 July 2024
Molekula polikloriranog bifenila (PCB 126).
Izloženost toksičnim hemikalijama nerijetko je povezivana sa različitim zdravstvenim problemima kod ljudi, što su ustanovila i brojna naučna istraživanja. Često smo nesvjesni izloženosti opasnim hemikalijama dok obavljamo uobičajene aktivnosti ili konzumiramo hranu, vodu, itd. PCB spada u skupinu toksičnih hemikalija i izloženost ovim hemijskim spojevima može imati negativne uticaje na zdravlje i okoliš. Stoga je jačanje svijesti i educiranje o takvim materijama izuzetno važno jer nam može pomoći zaštiti naše zdravlja.
Šta je PCB?
Prije nego počnemo govoriti o tome kako PCB utiče na zdravlje i okoliš, neophodno je da u potpunosti razumijemo šta je zapravo PCB, koje su karakteristike ovih hemijskih jedinjenja te gdje se mogu pronaći.
Polihlorirani bifenili ili skraćeno PCB su aromatska sintetska hemijska jedinjenja koja se ne pojavljuju prirodno u okruženju. Ove hemikalije se po svojim osobinama ubrajaju u grupu postojanih organskih zagađujućih materija (POPs), to je skupina toksičnih hemijskih supstanci, koje su postojane u životnoj sredini i imaju tendenciju bioakumulacije te predstavljaju rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu. Ovu skupinu hemikalija često još i nazivamo „vječne hemikalije“, upravo zbog njihovih sposobnosti da ostanu nepromijenjene izuzetno dug vremenski period.
Upotreba PCB-a je bila najviše rasprostranjena sredinom 20. stoljeća, a zbog svoje nezapaljivosti, hemijske stabilnosti i svojstva električne izolacije, ova hemijska jedinjenja ranije su korištena najviše zbog efekta hlađenja i izolacije u industrijskim i potrošačkim proizvodima, najčešće u transformatorima, kondenzatorima, elektroničkoj opremi, motornim uljima i različitim izolatorima.
Otkrićem toksičnosti i štetnosti polihloriranih bifenila (PCB) po zdravlje ljudi i okoliš te klasifikacijom ovih hemijskih jedinjenja kao postojanim organskim zagađujućim materijama (POPs), Štokholmskom konvencijom 2004 godine, njihova proizvodnja je zabranjena u velikom broju zemalja. Iako je proizvodnja PCB-a zabranjena u svijetu već duži vremenski period, njihov negativni uticaj na zdravlje ljudi i dalje je veoma prisutan.
Uprkos prestanku proizvodnje, u upotrebi su još uvijek značajne količine PCB, što je posljedica dugog vijeka trajanja ovih hemijskih jedinjenja. Prema inventarizaciji zaliha POPs supstanci u BiH utvrđeno je da imamo 301 tonu opreme koja sadrži PCB a koja je još uvijek u upotrebi, te 30 tona opreme koja sadrži PCB a koja je stavljena van upotrebe.
Kako PCB utiče na zdravlje ljudi?
Izloženost PCB-u može imati veoma negativne posljedice po zdravlje ljudi. Zdravstvena oboljenja koja su najčešće povezivana sa izloženošću PCB-u su karcinomi, akutna oboljenja, bolesti srca, astma, kognitivni problemi, kožna oboljenja, pad imunološkog sistema, itd.
Međutim, pitanje je kako dolazi do izloženosti ovim hemijskim spojevima ?
PCB -i dospijevaju u životnu sredinu slučajnim ili namjernim ispuštanjem ovih hemijskih jedinjenja. Zbog loše održavanih odlagališta otpada, nepravilnim i neadekvatnim te nezakonitim odlaganjem otpada koji sadrži PCB, curenjem električnih transformatora koji sadrže PCB, spaljivanjem određenog otpada u komunalnim i industrijskim spalionicama, ova toksična hemijska jedinjenja pronalaze svoj put u životnu sredinu i danas.
Koncentraciju PCB-a možemo pronaći u vodi, zraku i zemljištu te snijegu i kišnici, što im omogućava da uđu u lanac ishrane i da se u značajnoj mjeri bioakumuliraju.
Čovjek u organizam može unijeti PCB kroz konzumaciju kontaminirane hrane, preko zagađenog zraka te kroz kožu. Negativni učinci na zdravlje nisu trenutni, nego se mogu pojaviti upravo zbog njihove akumulacije u organizmu a ovise o količini PCB-a unesenoj u organizam.
U BiH je do sada rađeno nekoliko istraživanja na temu prisustva PCB-a u konzumnim jajima, pojedinim morskim plodovima, te u rijekama. Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) i Program Ujedinjenih nacija za okoliš (UNEP) provode globalna istraživanja o prisustvu PCB-a u majčinom mlijeku još od 1987. godine, ali Bosna i Hercegovina nije obuhvaćena ovim istraživanjem.
Kako PCB utiče na životinje i okoliš?
Uticaj PCB-a na životinje je veoma sličan kao i kod čovjeka. Konzumacijom kontaminirane hrane, ova hemijska jedinjenja dospijevaju u organizam životinja. Kao posljedica bioakumulacije, koncentracija PCB-a kod vrsta koje se nalaze na vrhu lanca ishrane može biti znatno veća od koncentracije PCB-a kod vrste koje se nalaze pri dnu lanca ishrane.
PCB su u zraku uglavnom prisutni u gasovitoj fazi i apsorbuju se u česticama. Površinske vode mogu da se kontaminiraju PCB-jem preko atmosferskih padavina (kiša, snijeg), direktnim emisijama iz izvora ili putem odlaganja otpada.
Aktivnosti u okviru POPs projekta u BiH vezane za PCB
U okviru projekta “Okolinski prihvatljivo upravljanje postojanim organskim zagađujućim materijama (POPs)”, kojeg finansira Vlada Švedske, a implementira UNDP u Bosni i Hercegovini do sada je pružena tehnička i finansijska podrška u izradi relevatnih pravilnika, kao i Projekta remedijacije i rekultivacije za identificirana PCB žarišta u Poslovnoj zoni “Incel” U narednim mjesecima planiraju se slične aktivnosti za identificirana žarišta kontaminacije u zoni “HAK1”, ali i izvoz 50 tona POPs otpada iz Bosne i Hercegovine.
Related
content
content
