LocationsШИРЕ-ШЕРИ-НЕ: инклюзивдүү спектакль социалдык өзгөрүүлөрдүн тили
2024-ж., 28-November
Инклюзивдүү спектакль.
2024-жылдын 10-декабрында Бишкектеги Арсен Умуралиев атындагы шаардык драма театрында Кыргызстанда биринчи жолу 12 майыптыгы бар кыздар жана аялдардын катышуусу менен инклюзивдүү спектакль өтөт. Алар ар бири өздөрүнүн майыптыгы жана жынысы боюнча дискриминацияга каршы күрөшүү боюнча жеке окуяларын бөлүшөт. Спектакль «Аялдарга жана кыздарга карата гендердик зомбулукка каршы 16 күндүк активдүү аракеттер» (25-ноябрь – 10-декабрь) кампаниясынын алкагында жана 3-декабрда белгиленүүчү Эл аралык майыптыгы бар адамдар күнүнө карата өткөрүлөт.
Спектаклдин «ШИРЕ-ШЕРИ-НЕ» деп аталган каармандарынын бири, 23 жаштагы Алия Юлдашева, ата-энеси менен бирге сахнага чыгат. Ал мындай дейт: «Мени чакырышканда, жүрөгүмдө бар нерсени искусство аркылуу жеткире алам деп кубандым. Мен бийлейм жана ырдайм, англис тилин билем, компьютерди өздөштүрдүм, китеп окууну жакшы көрөм. Бирок көп учурда адамдар мен жөнүндө ата-энемден сурашат, мени менен түздөн-түз сүйлөшүүдөн качышат. Бул мага жагымсыз. Ошондуктан бул спектаклде мен көрүүчүлөргө үнүм бар экенин, өз оюм бар экенин жана чечим кабыл алууга укугум бар экенин жеткиргим келет».
Алия Юлдашева, инклюзивдүү спектакльдин катышуучусу.
Алия спектаклге даярдануу учурунда күн сайын репетицияларга катышып, ар түрдүү майыптыгы бар кыздар менен таанышат. «Башында чоң сахнага чыгуу коркунучтуу болчу, – деп мойнуна алат ал. – Бирок репетициялар мага абдан жагат, биз ар кандай эмоцияларды баштан өткөрөбүз: ыйлайбыз, күлөбүз, таң калабыз, жаңы нерселерди үйрөнөбүз, бири-бирибизди колдойбуз. Репетициялар терапия сыяктуу болуп калды. Биз баарыбыз курбу болдук, айрыкча Кундуз жана Нишана менен мамилем жакшы. Мен эми айрым сөздөрдү жаңсоо тилинде айта алам».
Спектаклдин даярдык учурунда Алиянын апасы аны коштоп чыгууга даярданган. Бирок жумушуна байланыштуу апасы репетицияларды өткөрүп жибергендиктен, анын ордуна атасы катыша баштаган. Ошентип, спектаклге Алия жана анын атасы Эркиндик катыша турганы чечилди. Бул күтүлбөгөн долбоор атасы үчүн да маанилүү болуп калды, анткени ал көрүүчүлөргө өз пикирин билдирүү мүмкүнчүлүгүн берди. «Менин байкоом боюнча, аталар майыптыгы бар балдарынын жашоосуна сейрек аралашат. Ошондуктан менин спектаклге катышуум аталар балдарына жакын болуу сигналы болот деп ойлойм. Азыр мен Алия үчүн жашоодо да, сахнада да таяныч экенимди түшүндүм», – дейт атасы.
Алиянын атасы репетиция маалында.
Алиянын апасы Оксана спектаклге катышпаганы менен бул процесс анын жашоосундагы маанилүү окуя болуп калганын айтат. «Мен компьютерде көп иштейм, англис тилин үйрөтөм, – деп түшүндүрөт ал. – Репетициялар мен үчүн жаңы аба сыяктуу болуп калды. Бул көңүлдү башка нерсеге бурууга жана маанилүү нерсенин бир бөлүгү болууга жардам берет».
Театрдын жылуу залында репетициялар кызуу жүрүп жатат. Сахнада Алия атасы менен бирге. Башында ал сценарийдеги сөздөрдү татаал деп ойлоп, сахнадагы жарыктар көзүн уялтканда толкунданып турду, бирок атасы аны кучактап, сооротту. Ал эми көрүүчүлөрдүн арасында апасы Оксана спектаклдин даярдалып жатканына толкундануу менен байкоо салып отурду.
«Алия спектаклге катыша аларын укканда абдан кубандым, – деп эскерет апасы Оксана. – Майыптыгы бар адамдар үчүн мындай мүмкүнчүлүктөр сейрек кездешет. Бул театрда актердук чеберчилик гана эмес, өзүң болгонундай болуу талап кылынат. Бул биз үчүн майрам, бирге көбүрөөк убакыт өткөрүү, чыгармачылык менен алектенүү мүмкүнчүлүгү болду».
Башында Алиянын үй-бүлөсү, мындай татаал тажрыйбадан кантип өтөөт деп кабатыр болушкан. «Биз аны бала катары көргөнгө көнүп калганбыз, – дейт Оксана. – Бирок азыр биз аны жеке адам, кызматкер жана актриса катары көрө баштадык. Бул укмуш сезим».
Алия апасы жана атасы менен.
Алиянын өзү үчүн театр маанилүү этапка айланды. Апасы аны сыймыктануу менен белгилейт: «Ал жоопкерчиликтүү болуп калды. Эми Алия команданын бир бөлүгү болуу кандай экенин билет. Ал убакытты байкап, жолугушууга өзү даярданып, репетицияларга кубанып чуркап жөнөйт. Анын тартиби жана энтузиазмы бизди шыктандырат».
Алия үчүн театр – бул өзүн көрсөтүү мүмкүнчүлүгү гана эмес, маанилүү билдирүүнү жеткирүү жолу. «Негизгиси – эч нерседен коркпоо жана чектөөлөрдөн арылуу. Ошондо баары жакшы болот», – деп ал ишенимдүү айтат.
Апасынын айтымында: «Бул долбоор кызыбызга чоң нерсенин бир бөлүгү экенин сезүүгө мүмкүндүк берди. Ал эми биз үчүн, ата-эне катары, анын эр жүрөктүгүн сыймыктануу менен байкоо мүмкүнчүлүгүн берди».
Репетициялар уланууда, ал эми Алиянын үй-бүлөсү бул спектакль бир нерсенин башталышы гана болот деп кыялданышууда. «Биз бул биринчи, бирок акыркы долбоор эмес деп үмүттөнөбүз. Алия үчүн бул жашоо, илхам, мүмкүнчүлүктөрдүн чексиз экенин түшүнүү».
Спектакль инклюзиянын маанилүүлүгүнө көңүл буруп, майыптыгы бар адамдар тууралуу стереотиптерди бузууга багытталган. Ар бир катышуучу күч-кубат жана эр жүрөктүүлүктүн үлгүсү болуп саналат. Сахнада ойногон бул аялдар өз мүмкүнчүлүктөрү кадимки күтүүлөрдөн алда канча ашып түшөрүн көрсөтүүдө.
БУУнун Өнүктүрүү программасы майыптыгы бар аялдар күнүмдүк турмушунда туш болгон тоскоолдуктарды жоюу жана коомдун маалымдуулугун жогорулатуу максатында спектаклдин коюлушуна колдоо көрсөткөн. Театрда коюлган оюн спектакль – социалдык өзгөрүүнүн тили, өзүн кемсинтүү сезиминен арылуу жана биздин өлкөдөгү майыптык тууралуу коомдук стереотиптерден арылуу мүмкүнчүлүгү.
