«Мен угуп, унутам. Мен көрүп, эстейм. Мен кылам жана түшүнөм.»
Конфуций

            Сиз болгон шаар же өлкө тууралуу акыркы таасирлериңизди эстегенге аракет кылыңыз. Алар эмне жөнүндө болмокчу? Көбүнчө материалдык баалуулугу жок нерселер жөнүндө: улуттук тамактардын даамын, көчөдө тааныбаган адамдардын бийинен пайда болгон эмоцияларды, деңиздин жытын же башка капыстан, бирок баа жеткис көз ирмемдерди эстейсиз. Эми элестетиңиз, сиз жөн гана бардык нерсеге карап жана процессти ой жүгүрткөн байкоочу эмес экениңизди, күтүлбөгөн жерден анын бир бөлүгү болуп калуу, тамак жасоо, көчөдө бийлөө же ошол эсте каларлык көз ирмемдерди чогуу долбоорлоо жана түзүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болосуз. БУЛ таасирлер сиз барган жерлер жана ал жерде жашаган адамдар менен эң күчтүү эмоционалдык байланышты түзөт. Жана дал ушул байланыштар сизди ошол жерлерге кайра-кайра кайтып келүүгө, сүйгөн адамдарыңыз менен тажрыйба бөлүшүүгө, социалдык тармактарга өз окуяларыңызды жарыялоого жана бардыгына эмоционалдуу түрдө ошол жерге байланып калганыңызга түрткү берет. Дестинациялар өздөрүнүн окуялары, символизми, эмоциялары жана бизди кандай сезимде калтырганы үчүн баалуу. Чыгармачыл туризм ушундай иштейт. Ал эми бул блог анын концепциясын, өзгөчөлүктөрүн жана Кыргызстандагы өнүгүү келечегин изилдөөгө арналган.

Креативдүү туризм биринчи жолу 2000-жылы Ричардсон жана Рэймонд тарабынан аныкталган. Ричардс өз эмгегинде «маданий туризмди пландаштырууда жана өнүктүрүүдө чыгармачылыктын маанисин» баса белгилейт. Бул багыт экскурсияга негизделген маданий туризмдин интерактивдүү эмес моделин кайра аныктоонун инновациялык жолун сунуштайт. Ушул эле теманы Ричардсон жана Уилсон изилдеп, алар фестивалдар, маданий маршруттар, музейлер, маданий мурастарды камтыган дестинациянын маданий ландшафты интерактивдүү формага өтүү жана тажрыйбаларды генерациялоого мүмкүндүк берүү үчүн кайра түзүлүшү мүмкүн экенин белгилеген жана ошол эле туристтер менен жергиликтүү элдин ортосунда биргелешип түзүү мүмкүмкүнчүлүгү бар экенин аныктаган. 2006-жылы ЮНЕСКО кретивдүү туризмге төмөнкүдөй аныктама берген: «бул туристтерге искусствону активдүү үйрөнүү, маданий мурастарды же башка маданий өзгөчөлүктөрүн изилдөө менен камсыз кылууну көздөгөн туризм»

OECD отчетунда маданият менен туризмдин ортосундагы байланыш акыркы жылдары туризмди өнүктүрүүнүн негизги булактарынын бири болуп калганы белгиленет. Акыркы мезгилде биз ошондой эле материалдык эмес маданиятка жана заманбап чыгармачылыкка негизделген туризмдин жаңы формаларын камтуу менен мураска негизделген маданий туризмдин калыптанып калган жана салттуу моделдерин толуктаган чыгармачылыктын өсүп бараткан маанисин көрө баштадык. Ошондой эле креативдүү индустриялар туризмдин өсүшү жана өнүгүүсү үчүн ар түрдүү мүмкүнчүлүктөрдү сунуштайт, анын ичинде суроо-талапты жогорулатуу, жаңы чыгармачыл өнүмдөрдү киргизүү, локациялардын сапатын жана жагымдуулугун жогорулатуу, ошондой эле креативдүү тармактардын өзүн колдоо жана стимулдаштыруу потенциалы бар.

Эмне үчүн креативдүү туризм көптөгөн шаарлар тарабынан туристтик потенциалды өнүктүрүүнүн негизги багыты катары тандалган жана ал тургай «креативдүү шаарлардын” тармагына кошулуу жөнүндө ойлонууга түрткү берет? Мунун бир себеби, жалпысынан жергиликтүү коомчулукта туризмди өнүктүрүү жергиликтүү маданияттын жалпы товарга айланышы менен коштолгон. Учурдагы маданий туризм моделдери көбүнчө саякатчыга сатыла турган статикалык продукт катары маданиятты карашат. Эгерде биз жергиликтүү жаратмандык процесстерге, жергиликтүү өзгөчөлүктөргө жана материалдык эмес маданий байлыктарга көңүл бурсак, креативдүү туризм салттуу маданий туризм моделдеринин терс таасирлери менен күрөшүүнүн фундаменталдуу куралына айланат. Учурдагы жергиликтүү баалуулуктарга чыгармачылыкты кошуу менен саякатчылар жайгашкан жер менен жаңы тажрыйбаларды баштан кечирип, жергиликтүү калк менен түздөн-түз өз ара аракеттенүүдөн жаңы тажрыйбаларды ала алышат жана жергиликтүү калктын уникалдуулугун да, бара турган жерге таандык болуу сезимин да ача алышат. Креативдүү туризм ошондой эле жергиликтүү жамааттарды чыңдоого жардам берет жана жашоочуларды өзүн-өзү камсыз кылат, бул чыныгы туруктуу туризмди түзүүнүн ачкычы.

Креативдүү Туризм тармагы креативдүү туризмди өнүктүрүү жергиликтүү жамааттарды туристтик сунуштарды диверсификациялоого үндөйт деп ырастайт, анткени алар физикалык инфраструктурага көп салым кошпостон жаңы өнүмдөрдү түзө алышат, бирок саякатчынын кызыгуусун "байланыштыруу" үчүн чыгармачылык мүмкүнчүлүктөрдү колдонууга чакырат. Ошондой эле, чыгармачыл туризм мазмундуу окуяларды биргелешип түзүү жана жергиликтүү тургундардын өзүн-өзү сыйлоо сезимин жогорулатуу аркылуу көп маданияттуу шаарлардагы коомдук биримдикти бекемдейт; эл чарбасынын ар турдуу тармактарында иштеген ишканалардын экосистемасынын енугушун тездетет. Материалдык эмес туристтик продуктылар дестинацияга туристтик агымдын мезгилдүүлүгүн жумшартууга жана салттуу маршруттарга кирбеген аймактардын географиялык катышуусун кеңейтүүгө жардам берет. Мындан тышкары, чыгармачыл туризмди өнүктүрүү, адатта, массалык туризмде ишке ашыруу кыйын болгон туруктуу тажрыйбаларды колдонууга көмөктөшөт.

Мындан тышкары, креативдүү туризм ишкер аялдар үчүн мүмкүнчүлүктөрдү ачат, анткени алардын көбү туризм тармагында, анын ичинде формалдуу эмес иштешет,  ошол эле учурда 2020-жылы аялдардын жарымы, жумуш менен камсыз болгон жаш адистердин да үлүшү бар экени аныкталган. Бирок эч нерсе идеалдуу эмес. Креативдүү туризмде, эгерде тең салмактуу жана ойлонулган өнүгүү стратегиясы иштелип чыкпаса, ал жергиликтүү жамааттарды тар жана салттуу өнүгүүгө байлап, эксплуатациялоого алып келиши мүмкүн. Бирок, тармактын жакында эле жарык көргөн "Чыгармачыл туризмди түзүү" колдонмосунда "туризмди өнүктүрүүгө камтылган чыгармачылык туруктуу өсүүгө жана жергиликтүү жамааттардын бакубаттуулугун жогорулатууга алып келет" деп ырастоосун улантып, Түштүк-Чыгыш Азиядагы өнүгүү стратегияларынын ийгиликтүү ишке ашырылышын мисал катары келтирет.

Креативдүү туризмдин жогоруда айтылган өзгөчөлүктөрүн эске алганда, бул траектория Кыргызстандын экономикасынын салттуу секторун кайра карап чыгууга түрткү катары аянтча түзүп берет. Азыр кайсы аймактын потенциалы чоң экенин, анын ичинде жергиликтүү жаратуучулардын жана багытталган чакан ишкерлердин критикалык массасынын болушун комплекстүү изилдөө жана түшүнүү, ошондой эле жергиликтүү коомчулук менен кеңешүү аркылуу туризм секторунун учурдагы абалына баа берүү маанилүү. Бул укмуштуу изилдөөнү биз менен улантуу үчүн @UNDPKG баракчасына жазылыңыз.

Автордон:

Баарына салам! Менин атым Вика, мен Кыргызстандагы БУУӨПдун акселератор лабораториясынын стратегиялык изилдөөлөр бөлүмүнүн башчысымын. Өткөн жылдан бери креативдүү экономиканын потенциалын ачууга багытталган пилоттук долбоорлордун портфелин иштеп чыгуу жана ишке ашыруу аркылуу чыгармачыл индустриалдык мейкиндикти изилдеп келем:

• жаштарга жана аялдарга басым жасоо менен инновациялык жана жашыл жумуш орундарын түзүү;
• жергиликтүү жаратуучулар жана ишкерлер үчүн жагымдуу шарттарды түзүү;
• санариптик технологиялардын потенциалын пайдаланып, адатта “артта калгандарды” экономикалык ишмердүүлүккө тартуу
• социалдык жактан бирдиктүү экономикалык өсүштү стимулдаштыруу
• экономиканын салттуу секторлорунун кыймылдаткычы катары чыгуу

Менин пилоттук долбоорлорума түрдүү иш-чаралар кирет, анын ичинде креативдүү экономикада өсүп жаткан аялдар үчүн жагымдуу чөйрө менен Кыргызстандагы биринчи гендердик коворкинг мейкиндиги болгон Аялдардын чыгармачыл лабораториясын ишке киргизүү жана кеңейтүү; жана CREATE4, флагмандык ивент менен бир катар иш-чаралар, Кыргызстандын Биринчи Креативдүү Индустрия Фестивалы, креативдүү экономиканы бренддештирүүнү тездетүүгө, түрдүү коомчулуктар арасында креативдүү индустриялар жөнүндө маалымдуулукту жогорулатууга жана жаратуучулар менен инноваторлор үчүн диалог аянтчасын түзүүгө багытталган. Бул жылы шаардыктар менен жергиликтүү бийликтердин ортосунда жашыл шаар пландоо жана креативдүү туризм боюнча биргелешип түзүү объектилери аркылуу, салттуу туризм менен туристтик продукциянын кошумча наркын түзүүчү чыгармачыл индустриялардын салкын айкалышы катары шаар куруу тармагын изилдейм.