UNDP ve OPHI’nin ortaklaşa yürüttüğü yeni araştırmaya göre, çatışmalardan etkilenen ülkelerdeki yoksulluk oranı çatışmalardan etkilenmeyen ülkelerdekine kıyasla neredeyse üç kat daha fazla

17 Ekim 2024, New York – Küresel Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi’nin (ÇBYE) bugün açıklanan son güncellemesine göre dünya genelinde 455 milyon yoksul insan şiddet içeren çatışmaların olduğu ülkelerde yaşıyor. Bu durum, yoksulluğun azaltılması yönünde güçlükle elde edilen ilerlemeyi engelliyor ve hatta süreci tersine çeviriyor.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Oxford Üniversitesi’ne bağlı Oxford Yoksulluk ve İnsani Gelişme İnisiyatifi (OPHI) tarafından ortaklaşa hazırlanan bu yılki raporda, çok boyutlu yoksulluk üzerine 112 ülke ve 6,3 milyar insanı kapsayan özgün istatistiksel araştırmaların yanı sıra çatışma ve yoksulluk arasındaki ilişkinin ayrıntılı bir analizi de yer alıyor. Rapor ayrıca 20 ülkeye ait yeni araştırma verilerini de içeriyor. 

2024 yılı ÇBYE Raporu, dünya genelinde 1,1 milyar insanın akut yoksulluk içinde yaşadığını ve bu nüfusun yüzde 40'ının, yaygın olarak kullanılan üç çatışma ortamı veri setinden en az birine göre, savaş ve kırılganlığın olduğu ve/veya yeterli barış ortamının bulunmadığı ülkelerde yaşadığını ortaya koyuyor.

Veri yetersizliği nedeniyle küresel ÇBYE, küresel seviyeler ve trendlere ilişkin karşılaştırılabilir bir endeks oluşturmak amacıyla on yıllık bir dönem (2012-2023) dikkate alınarak hesaplandı. Bu yeni raporda, ülke başına yoksulluk verileri, çatışma ve yoksulluk arasındaki ilişkiye dair yeni bilgiler elde etmek amacıyla ülkenin o dönemki çatışma/kırılganlık durumuyla eşleştirildi. Çatışmalardan etkilenen ülkelerde veri toplamanın zorlukları, bu ülkelerdeki çok boyutlu yoksulluğun olduğundan daha düşük tahmin edilmesine yol açıyor. Buna rağmen eldeki veriler, çatışmaların yoksulluğu azaltma çabaları üzerindeki son derece olumsuz etkisini ortaya koyuyor.

“Son yıllarda çatışmalar hem şiddetini artırdı hem de sayı olarak çoğaldı. Çatışmalar sebebiyle yaşanan can kayıpları rekor seviyelere ulaştı, milyonlarca insan yerinden edildi, yaşamlar ve geçim kaynaklarında geniş ölçekli bozulmalar yaşandı.” diyen UNDP Başkanı Achim Steiner sözlerine şöyle devam etti: “Yeni yaptığımız araştırmaya göre çok boyutlu yoksulluk içinde yaşayan 1,1 milyar insanın neredeyse yarım milyarı şiddetli çatışmaların olduğu ülkelerde yaşıyor. Onları desteklemek için daha hızlı bir şekilde harekete geçmeliyiz. Yoksulluk ve kriz döngüsünü kırmaya yardımcı olacak uzmanlaşmış kalkınma ve erken toparlanma müdahaleleri için kaynaklara ve erişime ihtiyacımız var.”

Savaş halindeki ülkelerde, çok boyutlu yoksulluğu tanımlayan on göstergenin tamamında daha yüksek yoksunluk oranları görülüyor. Bu durum, çatışmaların dünyanın en kırılgan nüfusları üzerindeki yıkıcı etkisini de gözler önüne seriyor. Örneğin, çatışmalardan etkilenen ülkelerde her dört yoksul insandan birinin enerjiye erişimi yokken, daha istikrarlı bölgelerde bu oran yirmide birin biraz üzerinde. Benzer eşitsizlikler çocukların eğitime erişimi (yüzde 17,7'ye karşılık yüzde 4,4), beslenme (yüzde 20,8'e karşılık yüzde 7,2) ve çocuk ölümleri (yüzde 8'e karşılık yüzde 1,1) gibi alanlarda da görülüyor. Araştırma sonucu ortaya çıkan analizler, daha barışçıl ortamlardaki yoksullara kıyasla çatışma ortamlarındaki yoksullar için beslenme, enerji, su ve sanitasyona erişimdeki yoksunlukların belirgin şekilde daha şiddetli olduğunu ortaya koyuyor.

Yoksulluğun azaltılması, genellikle yoksulluğun en fazla olduğu ve çatışmalardan en fazla etkilenen ülkelerde en yavaş ilerleme eğiliminde. Raporda, çalkantılı 2015/16-2022/23 yıllarında Afganistan’da 5,3 milyon kişinin daha çok boyutlu yoksulluk içine düşmesi ile ilgili detaylı bir vaka çalışması yer alıyor. Afganistan’da, çatışma sonrası durumun incelenmesi için artık veri elde edilebiliyor. Sonuçlar ise endişe verici boyutta. 2022/23 yıllarında Afganistan halkının neredeyse üçte ikisi (yüzde 64,9) yoksul durumdaydı.

Oxford Üniversitesi’ne bağlı Oxford Yoksulluk ve İnsani Gelişme İnisiyatifi Direktörü Sabina Alkire, “Bu çalışmada, çatışma ortamlarında, çok boyutlu yoksulluk altında yaşayan insanların ne şekilde etkilendiğini ilk defa bu kapsamda ölçen küresel bir analiz sunuluyor. Elde edilen veriler ise üzüntü verici. Küresel ÇBYE’yi kullanarak elde ettiğimiz saptamada, 112 ülkede yaşayan 6,3 milyar insandan 1,1 milyarının yoksul olduğunu ortaya koyduk. Ayrıca çalışmaya göre 455 milyon yoksul insan, çatışma, kırılganlık veya yetersiz düzeyde barışçıl ortamın bulunduğu ülkelerde yaşıyor. Yani bu insanlar sadece yoksulluk ile mücadele etmiyorlar. Üstelik çatışmalardan etkilenen bölgelerdeki yoksulluk seviyesi daha yüksek durumda. Uppsala Çatışma Verileri Programına göre savaş halindeki ülkelerde her üç kişiden biri yoksulken (yüzde 34,8), çatışmalardan etkilenmeyen ülkelerde bu oran dokuzda bir (yüzde 10,9) düzeyinde. Çatışma ortamlarında yoksulluğun azaltılmasına yönelik ilerlemenin daha yavaş olduğu ve bu sebeple bu ortamlarda yaşayan yoksulların geride bırakıldığı üzücü bir gerçek. Ortaya çıkan rakamlar, bu duruma karşı harekete geçmeyi zorunlu kılıyor. Barışa yatırım yapmadan yoksulluğu sona erdiremeyiz.” dedi.   

Güncel ÇBYE raporunda, çatışma ortamlarındaki yoksullukla ilgili derinlemesine analizlerin yanı sıra yoksul insanların yaşantıları ve dünya genelinde yoksulluğun azaltılmasıyla ilgili trendler hakkında ayrıntılı bilgilere de yer veriliyor:

• 1,1 milyar yoksul insanın yarısından fazlasını 18 yaş altı çocuklar (584 milyon) oluşturuyor. Küresel olarak, yetişkinlerin yüzde 13,5'i yoksulluk içinde yaşarken, çocuklarda bu oran yüzde 27,9.
• 1,1 milyar yoksul insanın büyük bir bölümü yeterli sanitasyon hizmetlerinden (828 milyon), barınma imkanlarından (886 milyon) veya yemek pişirmek için enerjiden (998 milyon) yoksun durumda.
• 1,1 milyar yoksul insanın yarısından fazlası (637 milyon kişi), hanesinde yetersiz beslenen bir birey ile yaşıyor. Güney Asya’da 272 milyon yoksul insan en az bir kişinin yetersiz beslendiği hanelerde yaşarken, bu sayı Sahra Altı Afrika’da ise 256 milyon.
• Uyumlaştırılmış verilere sahip 86 ülkeden 76'sı, en az bir dönem içinde ÇBYE değerine göre yoksulluğu önemli ölçüde azaltmış durumda.
• Yedisi COVID-19 salgınının en azından bir kısmını kapsayan, 2021/22 veya sonrasında sona eren trend verilerine sahip 17 ülkeden yalnızca dokuzu (Benin, Kamboçya, Komorlar, Eswatini Krallığı, Kenya, Mozambik, Filipinler, Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti ve Trinidad ve Tobago) hem ÇBYE değerinde hem de yoksulluk görülme oranında önemli düşüşler yaşadı.

İlk kez hazırlandığı 2010 yılından bu yana küresel ÇBYE, en kırılgan insanları, yani yoksullar arasındaki en yoksulları tespit etmek için analitik bir araç olarak önemli bir rol oynadı. Bu araç, ülkelerdeki ve zaman içindeki yoksulluk örüntülerini ortaya çıkararak politika yapıcıların daha etkili bir şekilde kaynaklara yönelmesine ve politikaları tasarlamasına olanak sağladı.

Yoksulluk içinde yaşayan çocuklar, kırsal-kentsel örüntüler, 1.359 alt ulusal bölgeye göre yapılmış ayrıştırmalar veya kıtalar, ülkeler ve alt ulusal bölgelerde yoksulluğun bileşimine ilişkin verileri ve daha fazlasını içeren 2024 Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi hakkında daha fazla bilgi için: hdr.undp.org, ophi.org.uk

*** Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi veri eksikliği nedeniyle Türkiye için hesaplanamadığından, 2024 Küresel Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi raporuna Türkiye dahil edilememiştir.

Basın iletişim

Daha fazla bilgi almak veya mülakat talebinde bulunmak için iletişim bilgileri:

New York City: stanislav.saling@undp.org / +1 347 653 1980 Oxford: maya.evans@qeh.ox.ac.uk / Skype: maya.evans3

UNDP Hakkında UNDP, yoksulluk ve eşitsizlik gibi adaletsizliklerle ve iklim değişikliği ile mücadele eden lider Birleşmiş Milletler kuruluşudur. Geniş uzman ağımız ve 170 ülkedeki ortaklarımızla birlikte çalışarak, ulusların insanlar ve dünya için entegre ve kalıcı çözümler üretmelerine yardımcı oluyoruz. Daha fazla bilgi için undp.org adresini ziyaret edebilir veya sosyal medyada @UNDP hesabımız üzerinden bizi takip edebilirsiniz.

OPHI Hakkında Oxford Yoksulluk ve İnsani Gelişme İnisiyatifi (OPHI), dünya çapında etkili politikalar üretilmesine yardımcı olmak amacıyla yoksulluk ve refahın çok boyutlu ölçümü üzerine çalışan ve Oxford Üniversitesi’nde yer alan bir araştırma merkezidir.