Yaklaşık 5 yıl önce, İstanbul’da şehrin atıl kalmış çeperlerine yerleşmiş mülteci topluluklar ile çalışıyordum. Pencereleri karton ile kaplanmış, duvardaki deliklerin plastik plakalarla kapatıldığı bir mahalle düşünün. Gözünüzde, sokağa atılmış bir kanepenin üzerinde zıplayan çocuklar, hemen ardında bir çöp yığını ve biraz ilerisinde küçük bir avlu ve artık malzemelerle yapılmış derme çatma bir oturma alanı canlandırın. Bu derme çatma oturma alanı bir müddet sonra bir kütüphaneye, kadınlar için toplanma mekanına ve çocuklar için sanat atölyesine dönüştü. Gözden uzak kent mekanlarında, zaman içinde kentin içinde kendi kendine yetebilen belirli sosyal ağlar, özgün finansal mekanizmalar kurulur. Çalışmak zorunda olan bekar annelerin işe giderken çocuklarına vardiyalı çalışan diğer kadınların bakması, evdeki belirli eksiklerin takas usulü ile tamamlanması topluluğun ihtiyaçlarına yönelik güçlü bir dayanışmanın ürünüdür. Burada, kentsel sosyal inovasyon, kendi kendine yetmek zorunda kalmış, görece kentin geri kalanı ile eşit fırsatlara sahip olmayan bölgelerde tabandan başlayan bir hareket olarak karşımıza çıkar. Özellikle İstanbul gibi mega kentlerde bu hiç de benzersiz bir örnek sayılmaz.

İnovasyon ve sosyal inovasyon son 10 yılda popülerleşmiş kavramlar olmanın yanında, anlaşılamayan pek çok yöne sahiplerdir. Türkiye’de inovasyona dair geleneksel iş yapış biçimlerini reddeden ya da uzun süre sadece toplumun bir kesimi tarafından kullanılabilen ürün ve servis odaklı girişimler olduğuna dair genel bir algı var. Bu denkleme “kent” de dahil olduğunda, kent, sosyal ve inovasyon ilişkisi çoğu zaman muğlak, kavramların birbiri içerisinde kaybolduğu havalı bir terime dönüşüyor.

Kentleri, Park’ın tanımında olduğu gibi "sosyal laboratuvarlar" olarak ya da Sassen’in dediği gibi bağlantıları küresel şehirlerden oluşan bir ticaret ve finans zincirleri ağı olarak düşünebiliriz. Bununla birlikte, “yaşayan organizmalar” olarak ele alınan kentler, uzun zamandır yenilik ve yaratıcılıkla ilişkilendiriliyor.

Bu anlamda kent, ağ kurmaya olanak tanıyan, üretimin ve yaratıcı fikirlerin bir araya geldiği, finansal ve sosyal fırsatlar barındıran yenilikler merkezi olarak görülür. [1] Yüksek teknoloji sanayisinin geliştirildiği ve kar amaçlı girişimlerin kentte denendiği ve “sosyal”in bir deneme yatağı olduğu projelerden, resmi kurum ve kuruluşlar aracılığı ile devletin liderlik ettiği “sosyal”in tek yönlü bir hizmet alanı olduğu uygulamalara kadar kentsel sosyal inovasyon farklı ilişkilenme ve örgütlenme biçimlerini doğuruyor. [2]

Kentsel sosyal inovasyonun kentte ekonomik olarak daha zengin bölgelerde bulunan kaynakların ve bağlantıların yoksul mahallelere göre kentsel sosyal inovasyon için daha fazla kapasiteye sahip olduğu iddia edilir. Oysa yazımın başında bahsettiğim hikayede olduğu gibi, topluluk tabanlı yaklaşımlarda kentsel sosyal inovasyon “eş zamanlı olarak sosyal ihtiyaçları karşılayan ve sosyal destek ağları oluşturan yeni fikirler” olarak tanımlanır.

Kent, aynı anda ihtiyaçlara hitap eden ve güçlendirmeyi teşvik eden dayanışma ve eylem biçimleri için mekan sağlar.

Sosyal inovasyona bu perspektiften bakınca, farklı kentsel bağlamlarda, topluluk bankalarından tahliye karşıtı kampanyalara kadar dayanışma alanları; topluluk bahçelerinden enerji kooperatiflerine kadar ekolojik girişimler; sosyal finanstan tüketici kooperatiflerine kadar alternatif ekonomiler ve terk edilmiş alanların özerk yönetimi de dahil olmak üzere pek çok özgün çözüm ile karşılaştım. Bunlardan bazıları Kuzguncuk Bostanı gibi bir hareket olarak başlayan, Roof Co-living gibi topluluk temelli, ya da Çiğdemim Derneği örneğinde olduğu gibi mahalle sakinlerinin bir araya gelerek kurduğu 25 yılı aşkın devam eden örgütlenme biçimleri olarak kentsel yenilik yapıyorlar. İlginç bir şekilde, kentsel inovasyon fikirleri WhatsApp ya da Ayrancı Ahalisi Facebook grubunda olduğu gibi bir kısmı sadece sosyal medya kanalları ile 1000’in üzerinde kişinin katılım sağladığı platformlarda ortaya çıkabiliyor. Bu topluluklar belirli kentsel bağlamlarda çalışsalar da hepsi hizmet sağlamanın veya kaynakları artırmanın yeni yollarını bularak yenilik yapıyorlar.

Kuzguncuk Bostanı