LocationsO'zbekistonda OIV/OITSga qarshi kurash: BMT Taraqqiyot Dasturining sa'y-harakatlari
22-March, 2024
O‘zbekistonda OIV/OITSga qarshi kurash aholi salomatligini saqlashning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo'lib, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) ushbu muammoni hal qilish yo'lidagi sa’y-harakatlar qilmoqda. Global yutuqlarga qaramay, OIV/OITS eng muhim muammolardan biri bo'lib qolmoqda: butun dunyo bo'ylab millionlab odamlar ushbu virus bilan yashaydi va ularning ko'pchilik qismi, ayniqsa, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo kabi mintaqalarda zaruriy davolanish olmaydi.
O'zbekistonda OIV/OITSga qarshi kurashda BMTTDning Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mamlakat guruhi tarkibidagi roli muhim ahamiyatga ega. BMT Taraqqiyot Dasturi BMTning Rivojlanish yoʻlida yordam koʻrsatish boʻyicha hadli dasturi (UNDAF) doirasidagi turli tematik guruhlar ishiga rahbarlik qilish va ishtirok etish orqali mahalliy hamkorlar, OIV bilan yashayotgan shaxslar tomonidan boshqariladigan nodavlat notijorat tashkilotlari va BMT agentliklarining sa'y-harakatlarini milliy taraqqiyotning ustuvor yo‘nalishlari bilan uyg'unlashtirishda muhim rol o'ynadi. Ushbu strategiya epidemiyaga qarshi kurashda muvofiqlashtirilgan choralar qabul qilishni ta'minlab, kattaroq ta'sirga erishish uchun bir nechta agentliklarning kuchli tomonlari va resurslaridan foydalanadi.
O‘zbekiston hukumati BMT Taraqqiyot dasturi ko‘magida OIV/OITSga qarshi kurashda muhim yutuqlarga erishdi va bunga Prezidentning ushbu epidemiyaga qarshi kurashni kuchaytirishga qaratilgan muhim qarorlarni qabul qilinishiga zamin yaratdi. Bu sa'y-harakatlar mahalliy hamkorlar, NNT va BMT agentliklarining kuchli tomonlaridan foydalangan holda OIV/OITSga qarshi muvofiqlashtirilgan, samarali javob choralari ko'rishni ta'minlash bo'yicha kengroq strategiyaning bir qismidir.
Antiretrovirusli davolashdan (ARVD) foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish
BMT Taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri ARVDdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish bo‘lib, bunday davolashning keng qamroviga erishish yo‘lida sezilarli yutuqlarga erishildi. Qat'iy belgilangan dozali kombinatsiyalanagan dorilarning (QBDKD) tadbiq etilishi bemorlarni davolash natijalarining yaxshilanishiga imkon berib, bu aniqlanmaydigan virus yuklamasiga erishgan bemorlarning ulushini sezilarli darajada oshirdi. Bu muvaffaqiyat QBDKDlar bilan davolash ko’lamining ortishi bilan bog’liq bo’lib, ular dorilarni qabul qilishni soddalashtiradi va OIV yuqtirish xavfini kamaytirishga yordam beradi. BMTTD O‘zbekistonda OIV infeksiyasini davolash xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish bo‘yicha ulkan sa’y-harakatlar amalga oshirmoqda. 2024-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, mamlakatda OIV infeksiyasi bilan kasallanganlar soni 48658 nafarni tashkil etib, ulardan 41090 nafari (yoki 84,4 foizi) davolanmoqda. “Eng yaxshi narx va sifat nisbati” yondashuvining qo’llanishi ARV dorilarning keyingi xaridlari uchun qayta taqsimlangan mablag’larni tejash imkonini berdi va shu orqali O'zbekistonda ARVD dasturining kengayishiga hissa qo’shdi. Ushbu yondashuv, shuningdek, antiretrovirusli davolash (ARVD) sxemalarining umumiy narxini 20-30% ga kamaytirishga yordam berdi.
Bu davolanishga muhtoj bo'lgan barcha uchun davolash xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlashda katta yutuqlarga erishilganini ko'rsatadi. Davolash borasida katta yutuqlarga OIVga qarshi bir nechta dori vositalarini bitta tabletkada birlashtiradigan Qat'iy belgilangan dozali kombinatsiyalanagan dorilardan (QBDKD) foydalanish orqali erishildi. Mazkur yondashuv ko'p sonli bemorlarga virusni juda past darajaga tushirishga yordam berdi. Darhaqiqat, 2023-yilda davolangan bemorlarning 79 foizida virus mavjudligi shu darajada past bo'lgan, vaholanki 2016 yilda bu ko'rsatkich 47 foizga teng edi. Bu davolash yaxshi natija berayotganini va ko'proq odamlar sog'lom bo’lib qolayotganini anglatadi.
Biroq, tamg’alash va kamsitish kabi muammolar saqlanib qolmoqda va bu OIVni davolsh xizmatlaridan foydalanishga to'sqinlik qilmoqda. BMTTD yondashuvi hamkorlik aloqalarini rivojlantirish, inklyuzivlik siyosatini targ’ib qilish, tamg’alash holatlarini kamaytirish dasturlarini amalga oshirish va ko’rsatilayotgan xizmatlarni optimallashtirish uchun parvarishlash modellarini integratsiyalashdan iborat. Sil kasalligiga qarshi kurashish va jinsiy va reproduktiv salomatlikni saqlash dasturlari bilan hamkorlik qilish hamda OIVga qarshi elektron dozatorli epidemiologic nazoratni joriy etish ham ushbu strategiyaning asosiy komponentlari hisoblanadi.
Infratuzilmaviy va ijtimoiy to'siqlarni bartaraf etish
Infratuzilmaviy va ijtimoiy to'siqlarni bartaraf etish OIV/OITSga qarshi kurash bo’yicha tadbirlarning barqarorligini ta’minlash uchun juda muhimdir. Chekka hududlarda barqaror elektr energiyasi va toza ichimlik suvi bilan ta’minlash OIV/OITSga qarshi samarali kurashning asosiy omilidir. BMTTDning inson huquqlari va gender muammolarini dasturlarga kiritishdagi roli ijtimoiy muammolarni hal qilishga, sog'liqni saqlashning yanada inklyuziv muhitini yaratishga qaratilgan.
Biologik xavfsizlik va sog’liqni saqlash sohasidagi innovatsiyalar
Qirq beshta eng zamonaviy avtoklavlarni joriy etish, OIV/OITSni davolash va profilaktika sohasida xavfsizlik standartlarini oshirish sog'liqni saqlash muassasalarida biologik xavfsizlikni ta’minlash va chiqindilarni boshqarish darajasini oshirishda muhim qadam bo'ldi. Ushbu avtoklavlar tibbiy chiqindilar va jihozlarni sterilizatsiya qilish uchun tejamkor, ekologik toza va samarali yechim taklif etib, bu OIV/OITSga qarshi kurash bo’yicha choralarning umumiy samaradorligini oshirishga hissa qo'shadi.
Kelajakda OIV holatlarini kuzatishning elektron tizimlari va sun'iy intellekt kabi texnologiya va ma'lumotlarga asoslangan metodologiyalarni integratsiyalash OIV/OITSga qarshi kurash yangi darajaga chiqishi kutilmoqda. Ushbu yutuqlar yanada shaxsiylashtirilgan parvarish, resurslarni samarali taqsimlash va sog'liqni saqlash sohasidagi samarali tadbirlarni amalga oshirish imkonini beradi. Uzoq muddatli barqarorlikka erishish va OIV/OITS ta'sirini kamaytirish uchun BMTTDning hamkorlik strategiyalari va salohiyatni oshirish dasturlariga sodiqligi juda muhimdir.
Xulosa
BMTTDning O‘zbekistonda OIV/OITSga qarshi kurashga nisbatan ko‘p qirrali yondashuvi sog‘liqni saqlash sohasida samarali hamkorlik va innovatsiyalarni joriy etishning namunasi deb hisoblasa bo'ladi. Strategik hamkorlik, texnologik taraqqiyot, adolat va inson huquqlarini ta’minlashga sodiqlik orqali mintaqada OIV/OITS epidemiyasiga qarshi kurashish va yakunda unga barham berish yo'lida muhim qadamlar qo'yilmoqda. Ushbu sohadagi doimiy qo'llab-quvvatlash, targ'ibot va innovatsiyalar erishilgan yutuqlarni mustahkamlash va OIV/OITS aholi salomatligiga xavf tug'dirmaydigan kelajak sari harakat qilish uchun juda muhimdir.