LocationsТуруктуу өнүгүү жолунда күч-аракеттерди бириктирүү: Кыргыз Республикасында КУКМ ишке ашырылышы
2023-ж., 3-October
Туруктуу Өнүгүү Максаттары (ТӨМ) көбүнчө коомдук өнүмдөр менен байланышкан жана натыйжада аларга жетишүү өкмөттүн жоопкерчилиги катары гана каралат. ЭВФ беш багыт боюнча бул максаттарга жетүү үчүн зарыл болгон кошумча ресурстар ИДПнын 27,5% деп бааланат. КУКМ (Комплекстүү улуттук каржылоо механизмдери) ишке ашыруунун жүрүшүндө жүргүзүлгөн талдоо ИДПга карата 4%га жакын потенциалдуу фискалдык мейкиндикти жана ИДПга карата 5%га жакын салыктык жеңилдиктери кайра бөлүштүрүү потенциалын аныктады. Жеке сектор менен туура координациялоо менен бул тартыштыкты мындан ары жабууга мүмкүндөй көрүнөт.
1-сүрөт Кыргыз Республикасында ТӨМгө жетишүү үчүн болжолдонгон каржылоо тартыштык. Булак: IMF SDG Financing Tool веб-сайтынан алынган маалыматтарды колдонуу менен каржылоо стратегиясынын долбоору
Кыргыз Республикасын өнүктүрүүнүн артыкчылыктары жана 2030-жылга чейинки күн тартибин ишке ашыруу боюнча күч-аракеттер өлкөнүн бийлигинен өнүгүү стратегияларын жана программаларын каржылоону олуттуу көбөйтүүнү талап кылат. 2040-жылга чейинки узак мөөнөттүү Улуттук өнүктүрүү стратегиясы жана 2021-2026-жылдарга орто мөөнөттүү өнүктүрүү программасы ишке ашыруунун алкагында “эч кимди артта калтырбоо” фундаменталдык принцибин жетекчиликке алуу менен өлкөнүн жарандарынын бакубаттуулугун жогорулатууга багытталган. 2021-2025-жылдарга карата БУУнун өнүктүрүү программасынын (БУУөП) стратегиялык планында 2030-жылга чейинки күн тартибине жетишүү үчүн өлкөлөргө жетиштүү өнүктүрүү каржысын мобилизациялоого жардам берүү үчүн, Өнүктүрүү каржылоосу мамлекеттик жана жеке капиталдын агымын ТӨМ менен шайкеш келтирүүчү жана керектүү масштабда каржылоону мобилизациялоочу каражат катары аныкталган.
2020-2023-жылдары БУУөП жана ЮНИСЕФ Президенттик Администрация менен өнөктөштүктө жана ТӨМ Биргелешкен Фондунун каржылык колдоосу менен «Кыргызстанды КУКМ аркылуу каржылоо мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү жана улуттук туруктуу өнүгүү максаттарына шайкеш келтирүү» биргелешкен программасын (БП) ишке ашырышты. Өнүктүрүү каржысына БПнын баа берүүсүнүн биринчи кадамы катары өнүгүүнүн каржысынын негизги өзгөрмөлөрүнө талдоо жүргүзүлдү. 2021-жылы өнүктүрүүнүн жалпы ченелген каржылоосу 15,637 миллиард долларга жетти. Бул каржылоонун ичинен өлкөнүн ИДПнын олуттуу үлүшүн – 34,4%ды түзгөн акча которуулардан күчтүү көз карандылыгы өзгөчөлөнүп турат. Акча которуулардын көлөмү мамлекеттик бюджеттин жалпы кирешесинен, ИДПнын 29%, ашып турат.
2-сүрөт: өнүктүрүү каржысын баалоо тарабынан өлчөнгөн негизги финансылык өзгөрмөлөр.
Акча которуулардын картасы мигранттар жергиликтүү өнүгүүнүн артыкчылыктуу багыттары үчүн каржылык жардам көрсөтүү аркылуу өз жамааттарын каржылык жактан колдоорун көрсөттү. Бул мигранттар көп келген түштүк аймактарга тиешелүү. Алдын ала эсептөөлөр боюнча, жергиликтүү долбоорлорду ишке ашырууга жумшала турган акча которуулардын көлөмү жылына 60 миллион АКШ долларын түзүшү мүмкүн.
Мамлекеттик каражаттарды максималдуу натыйжалуу пайдалануу максатында БП Финансы министрлигине мамлекеттик чыгашаларды кароонун методологиясын иштеп чыгууда, фискалдык мейкиндикти, карызды реструктуризациялоонун варианттарын талдоодо жана салыктык жеңилдиктердин натыйжалуулугун баалоо методологиясын иштеп чыгууда көмөк көрсөттү. Фискалдык мейкиндикти талдоону пилоттук колдонууда өнүктүрүүнүн артыкчылыктуу багыттарына багытталышы мүмкүн болгон 41 миллиард сом өлчөмүндөгү потенциалдуу чыгашалар аныкталган. Мындан тышкары, БП салыктык жеңилдиктердин натыйжалуулугун жогорулатууда борбордук ролду ойноду жана тандалган беренелерди Жаңы Салык кодексине киргизүүнү колдоду, бул салыктык жеңилдиктердин натыйжалуулугун үзгүлтүксүз баалоо үчүн укуктук негизди түздү. Бул трансформациялык чаранын алкагында салыктык жеңилдиктердин натыйжалуулугун үзгүлтүксүз баалоо боюнча жаңы методология иштелип чыккан жана ишке киргизилген. Жергиликтүү өнүгүүгө акча которууларды багыттоо боюнча саясатты иштеп чыгуу, мамлекеттик каржыны башкарууну жакшыртуу менен бирге 2030-жылга чейинки күн тартибин ишке ашырууга салым кошот.
БПнын колдоосу менен иштелип чыккан учурдагы каржылоо стратегиясынын долбоору зарыл болгон каржылоону мобилизациялоо жана башкаруу боюнча комплекстүү мамилени ишке ашырууга багытталган жана №4 сүрөттө көрсөтүлгөндөй, саясаттын үч багыты боюнча потенциалдуу кийлигишүүлөрдүн толук тизмесин камтыйт. Мамлекеттик финансыны башкаруу чөйрөсүндө олуттуу өркүндөтүү талап кылынат. Инклюзивдик өсүштү камсыз кылуу сапаттуу кызматтарга, өзгөчө жакырларга жеткиликтүүлүктү камсыз кылууну камтыйт, бул кээ бир аймактарда мамлекеттик олуттуу чыгымдарга карабастан, көйгөй бойдон калууда. Бюджетти түзүү менен стратегиялык пландаштыруунун ортосундагы ырааттуулукту күчөтүү, мамлекеттик чыгымдардын натыйжалуулугун жогорулатуу боюнча саясатты ишке ашыруу, чыгымдардын натыйжаларына көз салуу үчүн эффективдүү мониторинг механизмдерин түзүү зарыл. Дагы бир маанилүү багыт – бул мамлекеттик-жеке инвестициялардын чөйрөсүн кеңейтүү мүмкүнчүлүктөрүн издөө. Бул мамлекеттин экономикадагы ролуна кылдат талдоо жүргүзүүнү жана өндүрүүчүнүн ролунан ортомчу, көмөкчү жана негиздүү жөнгө салуучу ролуна өтүүнү талап кылат.
3-сүрөт: Каржылоо стратегиясынын алкагында кийлигишүүнүн компоненттери жана багыттары
Өкмөт стратегия тарабынан сунушталган ар кандай чөйрөлөрдө иш-чараларды ишке ашырууда же пландаштырууда. Бул формулировка бул иш-аракеттерди 2030-жылга чейин пландаштыруу горизонту менен бириктирүүнү сунуштайт. Бул сунуш кылынган багыттардын көбү боюнча акыркы жыйынтыктарга жетишүү шайлоонун эки мөөнөтүнөн кем эмес ырааттуу ишке ашырылышын талап кылгандыгына байланыштуу. Ушундай жол менен стратегия эки пландоо циклин бириктирип, улуттук жана эл аралык өнөктөштөрдүн колдоосун камсыздайт, ошону менен орто мөөнөттүү келечекте үзгүлтүксүздүктүн келечегин кеңейтет.
БПны ишке ашырууда COVID-19 чектөөлөрүнүн, 2020-2021-жылдардагы саясий өзгөрүүлөрдүн жана керектүү каржылоону мобилизациялоонун жана башкаруунун комплекстүү мамилесин иштеп чыгуунун зарылчылыгы келип чыккан кыйынчылыктарга дуушар болду. Учурда Президенттин Администрациясы КУКМ башкаруу функцияларын иштеп жаткан мамлекеттик структураларга интеграциялоо процессинде. Бул ыкманы натыйжалуу ишке ашыруу БПнын жетишкендиктеринин туруктуулугун камсыз кылат жана пландаштырууга жана каржылоого комплекстүү мамилени ишке ашыруу үчүн бийлик органдарынын потенциалын күчөтөт.
Каржылоо стратегиясын ишке ашыруу пландаштыруунун интеграцияланган системасын түзүүгө жана туруктуу өнүгүүнү каржылоону камсыз кылууга мүмкүндүк берет деп күтүлүүдө. Өз кезегинде комплекстүү мамиле жана өнүктүрүү үчүн жетиштүү каржылоону мобилизациялоо 2030-жылга чейинки Күн тартибин ишке ашырууга көмөктөшөт.