Depopulacija kao politički izazov u kontekstu globalnih demografskih trendova
Kroz istoriju, društva su gubila stanovnike zbog faktora na koje ljudi suštinski nisu mogli uticati, kao što su nestašice hrane, bolesti i ratovi. Danas u mnogim društvima regiona, pa i u Srbiji, broj stanovnika opada zbog odluka ljudi, od kojih su dve najvažnije – da rađaju manje i da migriraju. Sve projekcije pokazuju da će ta društva biti manja i starija.
Višeslojna priroda depopulacije u Srbiji – noviji trendovi i izgledi
Prema svim projekcijama, broj stanovnika Srbije će se u budućnosti smanjivati. Depopulacija će više pogoditi regione Zapadne Srbije i Šumadije te Istočne i Jugoistočne Srbije. Veliki gradovi će i dalje rasti, a regionalni demografski i društveni razvoj biće sve neujednačeniji. Pored velikih ekonomskih nejednakosti, postoje i razlike u regionalnom indeksu ljudskog razvoja. Dok je Beogradska oblast na nivou Poljske, ostatak Srbije je na nivou regiona i zemalja Srednje i Južne Amerike, Bliskog istoka i Severne Afrike.
Odgovor na izazov depopulacije iz perspektive porodičnog života – da li je moguće uskladiti rodne uloge i dostići željeni broj dece?
Cilj populacione politike u Srbiji već decenijama je povećanje fertiliteta. Tom cilju se može težiti tako što, kao društvo, nastojimo da postanemo više „prijateljski nastrojeni“ prema porodici i pomognemo roditeljima da usklade rad i roditeljstvo u četiri domena: tržište rada, državna podrška roditeljstvu, odnosi unutar braka i porodice i položaj žena u društvu, odnosno nove rodne uloge. U svim ovim dimenzijama srpsko društvo je delimično „neprijateljski raspoloženo“ prema mladim porodicama i roditeljima. Stope nezaposlenosti mladih su visoke, a uslovi rada su loši i ne omogućavaju im da usklade poslovne i roditeljske obaveze.
Iako u javnosti dominira ideja da Srbiju svake godine napuštaju desetine hiljada ljudi i da je reč o velikom „odlivu mozgova“, detaljna analiza otkriva drugačiju sliku. Broj trajnih migranata stagnira, broj kratkoročnih i cirkularnih migracija raste, a obrazovna struktura migranata odgovara obrazovnoj strukturi stanovništva Srbije. Ovi važni nalazi daju osnova za nove politike koje će odgovoriti na populacione izazove.
Broj stanovnika Srbije se smanjuje, pa i broj učenika i studenata. Obrazovni sistem će morati da se prilagodi demografskim promenama i da nađe načina da pozitivno utiče na njih. Kako bi se sve oskudniji ljudski resursi što bolje razvijali, obrazovni sistem će morati da poveća svoj kvalitet, efikasnost i pravednost. To se odnosi i na decu i na odrasle koji se obrazuju.
Zdrav početak života i zdrave životne navike dovode do dužeg, produktivnijeg i kvalitetnijeg života, a smanjuju i probleme s fertilitetom. Da bi Srbija imala malu, zdravu i produktivnu populaciju, potrebno je da se razvije više kvalitetnih preventivnih usluga zdravstvene zaštite. A da bi se taj cilj postigao, na njemu moraju raditi različiti akteri, od države, preko škola i preduzeća, do porodica i pojedinaca.
Pored toga što se smanjuje, stanovništvo Srbije i stari, a taj proces će se nastaviti u decenijama pred nama. Imajući to u vidu, u ovom poglavlju analiziraju se tri ključna izazova: reforma penzijskog sistema, reforma dugotrajne nege te smanjenje siromaštva starih. Potražnja za dugotrajnom negom starih će rasti, a neka od pitanja koja se tim povodom otvaraju tiču se razvoja usluga u zajednici, reformi materijalnih davanja i uvođenja dodatnog osiguranja za dugotrajnu negu.
Pažnju javnosti već decenijama zaokuplja pitanje demografskog opadanja sela. Međutim, sa stanovišta uravnoteženog demografskog i društvenog razvoja Srbije, ključnu ulogu imaju gradovi srednje veličine, do 100.000 stanovnika. Ovi gradovi predstavljaju vezu između sela i varoši, s jedne strane, te velikih gradova koji brzo rastu, s druge. Mnogi od njih gube stanovnike i, ako je suditi po iskustvima zemalja iz regiona, u budućnosti će se taj trend nastaviti. Da li je moguće zaustaviti opadanje ovih gradova i da li se oni mogu prilagoditi novim demografskim tokovima?
Životna sredina, klimatske promene i depopulacija u Srbiji
U ovom poglavlju osvetljava se jedan deo složenog spleta faktora koji utiču na proces depopulacije u Srbiji – ekološki i klimatski činioci depopulacije. U kojoj meri ekološki i klimatski faktori utiču na fertilitet, mortalitet i migracije kao osnovne komponente procesa depopulacije u Srbiji? U prvom delu poglavlja detaljno se analiziraju veze između klimatskih i demografskih promena te različiti klimatski i socio-demografski scenariji i traže se odgovori na pitanja kako će klimatske promene uticati na demografsku dinamiku, odnosno šta država u tom pogledu može da uradi.
Locations
