ระยอง เพชรบุรี สุราษฎร์ธานี สงขลา: แนวทาง 4 จังหวัดฝั่งอ่าวไทยปรับตัวต่อโลกรวน
November 14, 2024
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: รู้จักระบบนิเวศชายฝั่ง-ทางทะเล 4 จังหวัด
ระยอง
ภาค: ตะวันออก
- เนื้อที่: 3,552 ตร.กม.
- ความยาวของชายฝั่งทะเล: 100 กม.
- แนวปะการัง: 41.2% อยู่ในสภาพแข็งแรงปานกลาง
- แหล่งหญ้าทะเล: ส่วนมากอยู่ในสภาพแข็งแรงดี
- พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 31,722 ไร่
- 35% เป็นป่าชายเลนที่คงสภาพสมบูรณ์
เพชรบุรี
- ภาค: ตะวันตก
- เนื้อที่: 6,225 ตร.กม.
- ความยาวของชายฝั่งทะเล: 89 กม.
- พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 84,457 ไร่
- 15% เป็นป่าชายเลนที่คงสภาพสมบูรณ์
- 82% ถูกเปลี่ยนเป็นนากุ้ง นาเกลือ แปลงเกษตร และอื่นๆ
สุราษฎร์ธานี
- ภาค: ใต้
- เนื้อที่: 13,079 ตร.กม. ใหญ่ที่สุดในภาคใต้
- ความยาวของชายฝั่งทะเล: 157 กม.
- แนวปะการัง: 40.2% อยู่ในสภาพแข็งแรงปานกลาง
- แหล่งหญ้าทะเล: ส่วนมากอยู่ในสภาพแข็งแรงดี
- พื้นที่ป่าชายเลนทั้งหมด: 92,840 ไร่
- 50% เป็นป่าชายเลนเก่าแก่
สงขลา
- ภาค: ใต้
- เนื้อที่: 7,393 ตร.กม.
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เข้าใจบริบทสังคมเพื่อประเมินผลกระทบโลกรวน
ระยอง | เพชรบุรี | สุราษฎร์ธานี | สงขลา | |
ประชากร | ประชากรแฝงมีจำนวนมาก อัตราการย้ายถิ่นฐานมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเพราะเป็นจังหวัดอุตสาหกรรม
เข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ | ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่เด็กและอัตราการเกิดลดลง | มีพื้นที่ใหญ่ที่สุดในภาคใต้ แต่ประชากรไม่หนาแน่น เพราะส่วนมากเป็นพื้นที่ธรรมชาติ
ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น
ประชากรเคลื่อนย้ายเข้ามาอยู่อาศัยทั้งในระยะสั้นและระยะยาว | มีจำนวนประชากรมากเป็นลำดับที่ 2 ของภาคใต้
ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น แต่อัตราการเกิดลดลง |
สภาพเมือง-ชุมชน | ประชากรส่วนใหญ่อาศัยกระจุกตัวอยู่ในพื้นที่เขตเมือง | มีความเป็นเมืองสูง
อัตราการขยายตัวของเมืองเพิ่มขึ้นต่อเนื่อง | โครงสร้างพื้นฐานยังไม่ครอบคลุมทุกชุมชน | |
สิ่งแวดล้อม | มีปัญหาการจัดการขยะครัวเรือนและขยะจากภาคท่องเที่ยว
อุตสาหกรรมสร้างมลพิษ
แหล่งน้ำขาดแคลนในช่วงหน้าแล้ง | 61% ของที่ดินจังหวัดเป็นพื้นที่ป่าไม้
พื้นที่เมืองขยายตัวอย่างไม่ยั่งยืน พื้นที่เกษตรหดหาย เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมตามมา
มีปัญหาภัยแล้ง | ชายฝั่งทางตอนเหนือมีพื้นที่นาจำนวนมาก
เกษตรกรไม่รวมตัวกันเป็นกลุ่ม ขาดความเข้มแข็ง
มีปัญหาการจัดการขยะและบำบัดน้ำเสีย |
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เข้าใจบริบทเศรษฐกิจเพื่อประเมินผลกระทบโลกรวน
ระยอง | เพชรบุรี | สุราษฎร์ธานี | สงขลา | |
รายได้ต่อหัว | เป็นจังหวัดขนาดเล็ก แต่มีรายได้ต่อหัวสูงที่สุดในประเทศ และมีผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด สูงเป็นอันดับ 2 ของประเทศ | รายได้ต่อหัวต่ำ | ขนาดเศรษฐกิจใหญ่เป็นอันดับ 2 ของภาคใต้และเป็นลำดับที่ 16 ของประเทศ แต่รายได้ต่อหัวต่ำ | |
อัตราการว่างงาน | อัตราการว่างงานต่ำ | อัตราการว่างงานอยู่ในระดับปานกลาง - สูงในทุกอำเภอ | อัตราการว่างงานสูง | |
ภาคส่วนสำคัญ | ภาคอุตสาหกรรมขับเคลื่อนเศรษฐกิจจังหวัด รายได้ครัวเรือนส่วนมากมาจากภาคอุตสาหกรรมและการเกษตร | เศรษฐกิจหลักของจังหวัดคือการเกษตรและประมง มีการท่องเที่ยวเชิงเกษตร แต่ยังต้องพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสำหรับภาคท่องเที่ยว มีศักยภาพเป็นศูนย์กลางอุตสาหกรรมแห่งภาคตะวันตก เนื่องจากใกล้ กทม. | ภาคธุรกิจที่สำคัญต่อเศรษฐกิจจังหวัด: ภาคบริการ> รายได้ครัวเรือนส่วนใหญ่มาจากการเกษตร ปศุสัตว์ ประมง และอุตสาหกรรม เศรษฐกิจเติบโตต่อเนื่อง โดยเฉพาะในด้านการท่องเที่ยวทางทะเล | ภาคอุตสาหกรรมขับเคลื่อนเศรษฐกิจจังหวัด |
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ผลกระทบ 5 ด้านหากอ่าวไทยยังปั่นป่วน
เกษตรกรรมและความมั่นคงทางอาหาร
- เกิดปัญหาน้ำแล้ง-น้ำท่วม ปาล์ม ยางพารา ไม้ผล และพืชผลทางการเกษตรอื่นๆ ล้มตาย
- ในหน้าแล้งน้ำเค็มบุกรุกพื้นที่การเกษตร (แต่ส่งผลให้พื้นที่ประมงเพิ่มขึ้น)
ประมง
- ฤดูกาลแปรปรวน
- อากาศร้อนขึ้น
- ฝนตกชุกมากขึ้น
- ความเค็มของน้ำทะเลเปลี่ยนแปลง ส่งผลต่อสภาพที่อยู่อาศัยและชีวิตสัตว์น้ำ
- เกิดโรคระบาดสัตว์น้ำ
- ทิศทางลมแปรปรวน
- จับสัตว์น้ำได้น้อยลง
- มรสุมทำให้ออกเรือทำประมงลำบาก
- ชาวประมงต้องหันไปประกอบอาชีพอื่น
การท่องเที่ยว
- มรสุมถี่ขึ้น ฤดูกาลเปลี่ยนแปลง ส่งผลต่อการวางแผนท่องเที่ยว
- น้ำทะเลกัดเซาะแหล่งธุรกิจท่องเที่ยวชายฝั่งและป่าชายหาด
การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ
- การกัดเซาะชายฝั่งส่งผลต่อระบบนิเวศชายหาด
- มรสุมมีความรุนแรงและถี่ขึ้น
- ฤดูแล้งยาวนานขึ้น
- อุณหภูมิสูงขึ้น ฝนตกหนัก ส่งผลให้น้ำหลากและน้ำจืดไหลลงสู่ทะเลในปริมาณมากขึ้น
- สัตว์น้ำในทะเลและป่าชายเลนมีจำนวนลดลง และมีปัญหาด้านการเจริญเติบโต
การตั้งถิ่นฐานของมนุษย์
- น้ำทะเลหนุนสูงและคลื่นลมรุนแรงส่งผลให้น้ำท่วมบ้านเรือน
- น้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่ง
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: อ่าวไทยอาจรวนยิ่งขึ้นกับสภาพอากาศสุดขั้วในปี 2100
ปัญหาที่อาจเกิด | ผลกระทบ |
อุณหภูมิเปลี่ยนแปลง ➠ | อุณหภูมิในช่วงฤดูแล้งสูงขึ้น ส่งผลต่อการเกษตร ทรัพยากรน้ำ สุขภาพของมนุษย์ การเพาะปลูก |
รูปแบบของฝนเปลี่ยนแปลง ➠ | ปริมาณฝนตกเพิ่มขึ้น น้ำท่วมและดินถล่มถี่ขึ้น สร้างความเสียหายต่อสาธารณูปโภคและชุมชน
ฤดูแล้งแห้งขึ้น ขาดแคลนน้ำ ส่งผลต่อพื้นที่การเกษตร |
ระดับน้ำทะเลเพิ่มสูงขึ้น ➠
| น้ำเค็มรุกล้ำเข้ามามากขึ้น น้ำกัดเซาะชายฝั่งรุนแรงขึ้น อุทกภัยในช่วงพายุเกิดถี่ขึ้น
ชุมชนชายฝั่งและระบบสาธารณูปโภคได้รับผลกระทบโดยตรง
|
สภาพภูมิอากาศแบบสุดขั้ว ➠
| พายุรุนแรงขึ้น ส่งผลต่อทรัพย์สิน อาชีพ และความปลอดภัยของชุมชน โดยเฉพาะชุมชนที่อยู่ตามแนวชายฝั่ง |
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ผู้หญิงกับผลกระทบโลกรวนต่อชายฝั่ง
ภาวะโลกรวนเกี่ยวข้องกับเพศอย่างไร?
ภาวะโลกรวนส่งผลกระทบต่อทุกคน แต่ผู้หญิงเผชิญกับผลกระทบรุนแรงเป็นพิเศษ เพราะถูกความเหลื่อมล้ำในมิติต่างๆ ร่วมซ้ำเติม
ภาวะโลกรวนคือ “ตัวทวีคูณภัยอันตราย” สำหรับผู้หญิง | |
ผู้หญิงทำงานในภาคส่วนที่เปราะบางต่อภาวะโลกรวน อาทิ ภาคเกษตร
| ในปี 2025 ผู้หญิงกว่า 240 ล้านคนทั่วโลกอาจต้องเผชิญปัญหาความไม่มั่นคงทางอาหาร
ผู้หญิงกว่า 7 ล้านคนในภูมิภาคเอเชียตะวันออก & อาเซียนจะเผชิญกับความอดอยาก |
แต่ผู้หญิงไม่ใช่แค่ผู้ประสบภัยเท่านั้น ผู้หญิงยังเป็นผู้สร้างความเปลี่ยนแปลง ใช้ธรรมชาติตั้งรับ ปรับตัวตามภาวะโลกรวน
แม่หญิงริมฝั่งอ่าวไทยกับการอนุรักษ์ธรรมชาติ
|
หากเราต้องการลดผลกระทบจากภาวะโลกรวน แผนการปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศควรครอบคลุมมิติทางเพศและให้ผู้หญิงมีอำนาจตัดสินใจในแผนการปรับตัวมากขึ้น
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: ระยอง - เพชรบุรี กับแนวทางการแก้ปัญหาที่มีธรรมชาติเป็นฐาน (Nature-Based Solutions)
ระยอง | เพชรบุรี | |
การดูแล-เพิ่มพื้นที่ป่า | อนุรักษ์น้ำ พื้นที่ชุ่มน้ำ ปลูกป่าชายเลน และทรัพยากรป่าไม้ | |
การพัฒนาทรัพยากรน้ำ | อนุรักษ์ทรัพยากรพืชและเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตสัตว์น้ำ (ธนาคารปูม้า) เพื่อเพิ่มรายได้จากการประมง
บำบัดน้ำเสีย
เพิ่มประสิทธิภาพการจัดหาน้ำเพื่อแก้ไขปัญหาภัยแล้ง (สร้างอ่างเก็บน้ำและสถานีสูบน้ำ)
| |
การสนับสนุนการท่องเที่ยว | สร้างศักยภาพในการส่งเสริมการท่องเที่ยว เพื่อเพิ่มรายได้จากการท่องเที่ยว
| |
การจัดการขยะ | จัดการขยะมูลฝอยและการทำความสะอาดพื้นที่สาธารณะ | ลดขยะมูลฝอยและการทำความสะอาดพื้นที่ส่วนกลาง |
การเสริมสร้างขีดความสามารถของชุมชน | เสริมสร้างขีดความสามารถในการมีส่วนร่วมของชุมชนและส่งเสริมความตระหนักรู้ในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ (ฝึกอบรมด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น การคัดแยกขยะในครัวเรือน) | วิจัยและพัฒนาด้านการประมงและการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำ
ส่งเสริมศักยภาพเกษตรกรสู่ผู้ประกอบการ/พัฒนาวิสาหกิจชุมชน (ฝึกอบรมการจัดตั้งวิสาหกิจชุมชน)
ปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตสัตว์น้ำ (จัดตั้งศูนย์การเรียนรู้และฝึกอบรม)
|
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: สุราษฎร์ธานี - สงขลา กับแนวทางการแก้ปัญหาที่มีธรรมชาติเป็นฐาน (Nature-Based Solutions)
สุราษฎร์ธานี | สงขลา | |
การดูแล-เพิ่มพื้นที่ป่า | โครงการปลูกป่าชายทะเล
ขยายพื้นที่สีเขียวในชุมชน | |
การพัฒนาทรัพยากรน้ำ | โครงการบริหารจัดการทรัพยากรชายฝั่ง (ป้องกันการประมงผิดกฎหมายและการทำลายทรัพยากรทางน้ำ)
โครงการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง (เพิ่มภูมิคุ้มกันหรือ resilience ให้ระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง)
| อนุรักษ์ทรัพยากรน้ำ (กระตุ้นประชากรปลา)
โครงการฟื้นฟูแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำ
โครงการพัฒนาประมงชุมชน (กระตุ้นประชากรปูสีฟ้า)
โครงการพัฒนาน้ำบาดาลเพื่อการเกษตร |
การสนับสนุนการท่องเที่ยว | โครงการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ (อำเภอไชยา)
พัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อรองรับอุตสาหกรรมไมซ์* *ไมซ์ = MICE (Meetings, Incentive Travel, Conventions, Exhibitions) | โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยว
|
การจัดการขยะ | ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการขยะ | |
การเสริมสร้างขีดความสามารถของชุมชน |
ภาวะโลกรวนต่อชายฝั่ง: เรียนรู้ประสบการณ์ 4 จังหวัดริมฝั่งอ่าวไทย
เช็คลิสต์สิ่งจำเป็นสำหรับแผนการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ | ||
1 | เน้นการปรับตัวด้วยการสร้างเสริมความแข็งแรงทนทานให้กับ “โครงสร้างพื้นฐานสีเขียว” (ธรรมชาติ) แทนที่จะพึ่งพิงโครงสร้างพื้นฐานสีเทา (สิ่งก่อสร้าง) เพียงอย่างเดียว | |
2 | การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศควรสอดแทรกอยู่ในทุกภาคส่วน ในทุกๆ มิติ | |
3 | ทุกคนมีส่วนร่วมในการจัดทำแผนการปรับตัว โดยเฉพาะกลุ่มคนชายขอบ & กลุ่มเสี่ยง เช่น คนจนในจังหวัด กลุ่มชาติพันธุ์ ผู้หญิง ผู้มีความหลากหลายทางเพศ | |
4 | จัดเตรียมมาตรการปรับเปลี่ยนอาชีพ-วิถีชีวิตใหม่สำหรับประชากรที่จะได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ | |
5 | มีข้อมูลเกี่ยวกับพื้นที่เสี่ยงต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในทุกระดับ ตั้งแต่ระดับตำบลจนไปถึงระดับประเทศ | |
6 | แผนการปรับตัวจำเป็นต้องมีความยั่งยืน
|
แม้การปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศจะไม่ใช่เรื่องง่ายแต่ถ้าเริ่มลงมือทำแล้ว เราทำให้ดีขึ้นได้เสมอ สิ่งที่สำคัญที่สุดคือการเริ่มพัฒนาแผนงานที่ทำให้เห็นว่าควรจะเดินหน้าต่ออย่างไรโดยไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง
ที่มา:
Food and Agriculture Organization (FAO): The role of gender in Climate-Smart Agriculture
United Nations: Why women are key to climate action
Thailand’s Fourth National Communication
โครงการการสร้างภูมิคุ้มกันต่อผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในพื้นที่ทางทะเลและชายฝั่งตามแนวอ่าวไทย