Türkiye UNDP’nin 2022 İnsani Gelişme Endeksi’nde 191 ülke arasında 48. sıraya yerleşirken, ülkenin ilerlemesi dünyanın büyük kısmı ile beraber yavaşladı

Ankara, 8 Eylül 2022 – Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından bugün yayımlanan 2022 İnsani Gelişme Raporu’na (İGR) göre Türkiye, İnsani Gelişme Endeksi’nde (İGE) yer alan 191 ülke arasında 48. sıraya yerleşti. Türkiye böylelikle, endeks sıralamasındaki en yüksek kategori olan “çok yüksek insani gelişme” kategorisinde üst üste üçüncü kez yer aldı. Ancak dünyadaki pek çok ülke gibi Türkiye’nin de insani gelişmedeki ilerlemesi, COVID salgını ve zorlu küresel ekonomik koşullar nedeniyle, son yıllarda yavaşladı.

UNDP’nin İnsani Gelişme Endeksi, insan refahını gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) gibi gelir odaklı göstergelere kıyasla daha doğru yansıtmak üzere, bundan 32 yıl önce tasarlanmıştı. UNDP bu endeksi hesaplarken, uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır yaşam standardı olmak üzere üç temel ölçümden yararlanıyor. Türkiye’nin 1990 yılında 0,600 olan İGE değeri, yüzde 39,7 artarak 2021 yılında 0,838’e yükseldi.

1990 ve 2021 yılları arasında Türkiye’de İGE’nin her üç boyutunda da ilerlemeler görüldü: Doğuşta beklenen yaşam süresi 8,3 yıl; ortalama öğrenim süresi 4,2 yıl ve beklenen öğrenim süresi 9,3 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) ise aynı dönemde yaklaşık yüzde 139 oranında artış gösterdi.

Ancak Türkiye’nin sıralaması, İGE eşitsizliklere uyarlandığında aşağılara düşüyor. İGE toplumsal cinsiyet eşitliğine uyarlandığında ise erkekler kadınlara oranla daha yüksek insani gelişme seviyelerinden yararlanıyor ve Türkiye’nin sıralaması 170 ülke arasında 65.’liğe geriliyor.

10 ülkenin 9’u insani gelişmede gerilemenin acısını çekiyor

İGE sıralamaları, UNDP tarafından her yıl yayımlanan İnsani Gelişme Raporu’nun önemli bir bölümünü oluşturuyor. Raporun “Belirsiz Zamanlar, Huzursuz Yaşamlar: Dönüşen Dünyada Geleceğimizi Şekillendirmek” başlıklı 2022 versiyonu, bir krizden diğerine savrulan ve yangınları söndürmekle çok meşgul olduğu için karşılaştığı sorunların kökündeki nedenler ile mücadele edemeyen bir dünyayı tasvir ediyor. Güvensizlik ve kutuplaşma birbirini besleyerek çözümleri hayata geçirmek için gereken dayanışmayı engelliyor. Raporun çarpıcı bulguları arasında, dünya genelinde insanların üçte birinin stresli hissettiği ve üçte birinden azının başkalarına güvendiği de yer alıyor.

UNDP, bugüne kadar ilk kez, İGE’de peş peşe iki yıldır küresel çapta gerileme olduğunu açıkladı. İnsani gelişme, 2016 yılı düzeyine gerileyerek, dünyada Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları doğrultusunda katedilen gelişmenin büyük bölümünü tersine çevirdi.

Bu tersine dönüş neredeyse evrensel boyutta çünkü Türkiye de dahil olmak üzere ülkelerin yüzde 90’ından fazlasında İGE ya 2020 ya da 2021 yılında geriledi. Ülkelerin yüzde 40’ından fazlasında ise İGE her iki yılda da geriledi ki, bu durum derinleşen bir krize işaret ediyor.

Rapor, dünyanın rotasında keskin bir dönüş olmazsa, daha ağır yokluklar ve adaletsizliklerin bizi beklediğini savunuyor.

“Dünyamız, peş peşe gelen krizlere yanıt vermeye çabalıyor.” diyen UNDP Başkanı Achim Steiner, “Hayat pahalılığı ve enerji krizlerinde gördük ki, fosil yakıtları sübvanse etme gibi anlık çözümlere odaklanmak çekici gelse de bugünü kurtarma taktikleri nedeniyle, yapmak zorunda olduğumuz uzun vadeli sistemik değişiklikler daha da gecikiyor.” şeklinde konuştu.

Rapor, yeni bir rota çizmek için (yenilenebilir enerjiden küresel salgınlara hazırbulunuşluğa uzanan) yatırım ve toplumların bu belirsiz dünyada iniş çıkışlara hazırlıklı olabilmesi için (sosyal güvenceler de dâhil olmak üzere) sigorta odaklı politikaların uygulamaya konulmasını tavsiye ediyor. Teknolojik, ekonomik, kültürel gibi birçok biçimi olan yenilik ise, karşımıza çıkabilecek her türlü zorluğa yanıt verme kapasitemizi güçlendirebilir.

UNDP Başkanı Steiner, “Belirsizliklerin tanımladığı bir dünyada, birbiriyle bağlantılı ortak sorunlarımızı çözmek için küresel dayanışma duygusunu yeniden güçlendirmemiz gerekiyor. Sistemlerimizi yeni baştan tasarlamak, kararlı iklim eylemi ve herkes için yeni fırsatlar üzerine kurulu bir geleceği güvence altına almak için zaman aralığımız daraldı.” dedi.

“Belirsizliğin içinde yönümüzü bulabilmek için, insani gelişme çabalarımızı yoğunlaştırmalı ve insanların varlık veya sağlığını yükseltmenin ötesine bakmalıyız” diyen UNDP İnsani Gelişme Raporu Ofisi Direktörü ve Rapor’un başyazarı Pedro Conceiçâo ise “Bu hususlar önemini koruyor. Öte yandan, gezegenimizi de korumamız ve insanlara daha güvenli hissetmeleri, kendi yaşamları üzerinde yeniden kontrol sahibi olmaları ve geleceğe umutla bakmaları için gerek duydukları araçları da sağlamamız gerekiyor.” şeklinde konuştu.

2022 İnsani Gelişme Raporu ve UNDP’nin yeni belirsizlik bileşkesinde yön bulmaya ilişkin analizi hakkında daha fazla bilgi için: https://www.undp.org/tr/turkiye/publications/2022-insani-gelisme-raporu

İletişim bilgisi: Faik Uyanık, UNDP Türkiye, faik.uyanik@undp.org