LocationsШыдамның да шегі бар: климаттың өзгеруіне қарсы жаһандық күрес қалай қалыптасты
2024 ж. 20 November
Әлем өте күрделі жағдайда, біз климаттың өзгеруі жағдайында елдердің алдында тұрған проблемалар туралы айтып отырмыз. Бұл жаһандық саммиттерде талқыланатын тағы бір қарапайым мәселе емес. Бұл адамның ғасырлар бойы өмір сүруінің және индустрияландырудың нәтижесі. Осылайша, елдер, соның ішінде Қазақстан да артып келе жатқан дағдарысқа көз жұма қараған жоқ және ұзақ уақыт бойы бұл проблеманы шешу үшін ғаламшар мен адамдардың игілігі үшін шаралар қабылдады.
Бүгін қай кезеңде екенімізді түсіну үшін бәрі неден басталғанын еске түсіру керек.
Климаттық іс-қимылдар қалай пайда болады: БҰҰ КӨНК және жаһандық қозғалыс
1980 жылдары ғалымдар адам әрекетінен туындаған парниктік газдар шығарындыларының артып келе жатқан қаупі туралы ескертулер жасай бастады. 1988 жылы Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым және БҰҰ-ның Қоршаған ортаны қорғау бағдарламасы аталған проблеманы зерттеу үшін Климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық сарапшылар тобын (КӨҮСТ) құрды. Екі жылдан кейін КӨҮСТ климаттың өзгеруіне адамның іс-әрекеті себеп болғанын растайтын алғашқы бағалау есебін жариялады.
КӨҮСТ тұжырымдарын ескере отырып, 1992 жылы БҰҰ жан-жақты келісім – БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясын (БҰҰ КӨНК) ұсынды. 154 ел қол қойған бұл келісім жаһандық ауқымдағы климаттың өзгеруіне қарсы алғашқы бірлескен күш-жігер болды.
БҰҰ КӨНК тұралы толығырақ мына жерден оқыңыз
Келесі қадамдар: апаттар қаупін азайту үшін климаттың өзгеруімен күресу
Апаттар қаупімен күресу климаттың өзгеруінің салдары күшейген сайын климаттық іс-шаралардың маңызды элементтерінің біріне айналады. Бейімделу және орнықтылықты арттыру климаттың өзгеруінің алдын алу сияқты маңызды екені белгілі болды. Елдерге шығарындыларды азайту ғана емес, сонымен қатар климаттық апаттарға төзімділікті арттыру міндеті қойылды. Бұл 2015 жылы Сендай негіздемелік бағдарламасының қабылдануына алып келді.
Сендай негіздемелік бағдарламасы туралы толығырақ мына жерден оқыңыз
Қазақстанның халықаралық келісімдер шеңберіндегі міндеттемелері климаттың өзгеруіне бейімделу, төмен көміртекті даму және табиғатты орнықты пайдалану саласындағы шешімдерді енгізу үшін шапшаңдатқыш қызметін атқарады. Осы проблемаларды шешу үшін Қазақстан табиғи апаттарға төзімділікті арттыруға бағытталған түрлі жобаларды іске асыруда.
Бір мақсатпен біріктірілген және жаһандық тұрғыда байланыстырылған
2015 жылдың желтоқсанында 196 тарап ұзақ және қызу пікірталастардан кейін климаттың өзгеруіне қарсы шараларды әзірлеуге бағытталған заңды күші бар жаһандық шартты – Париж келісімін қабылдауға жиналды. Келісім бес жылдық циклды қарастырады, оның барысында елдер мерзімді талдау – Жаһандық қорытындылауды қоса алғанда, ұлттық деңгейде айқындалатын салымдар (ҰДАС) деп аталатын климаттық іс-қимылдың жаңа жоспарларын жүйелі түрде жүзеге асырады, жаңартады және қабылдайды.
Париж келісім туралы толығырақ мына жерден оқыңыз
Уәделерден әрекетке
ҰДАС Париж келісімінде орталық орын алады және әр елдің ұлттық шығарындыларды азайтуға және климаттың өзгеруінің әсеріне бейімделуге бағытталған күш-жігерін білдіреді. Негізгі мақсат – қабылданған шараларды бағалау және келесі цикл үшін өршіл мақсаттар қою.
ҰДАС туралы толығырақ мына жерден оқыңыз
2016 жылы Қазақстан Париж келісімін ратификациялады және өзінің алғашқы ҰДАС-ты, яғни 1990 жылмен салыстырғанда 2030 жылға қарай парниктік газдар шығарындыларын 15 пайызға қысқарту міндеттемесін ұсынды. Бұл ұлттық бейімделу жоспарын (ҰБЖ) қалыптастыруға, сондай-ақ көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын әзірлеуге бастама береді. 2023 жылы қабылданған көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясы елдің энергетикалық секторын қайта құру мақсаттарын анықтайды, осылайша 2030 жылға қарай елдің энергетикалық балансындағы жаңартылатын энергия көздерінің үлесі кемінде 15 пайызды құрайды деп болжануда. Сол жылы Қазақстан климаттың өзгеруін болдырмау жөніндегі шараларды ғана емес, сонымен қатар орман шаруашылығы, ауыл шаруашылығы, су ресурстары және апаттар қаупін азайту сияқты салалардағы бейімделу жөніндегі басымдықтарды да қамти отырып, өзінің ҰДАС-ын жаңартты. Үкімет бұл мақсаттарға қол жеткізу едәуір экономикалық және әлеуметтік өзгерістерді қажет ететінін мойындайды және сәйкесінше қаржылық ресурстарды бөледі, саясаттар мен стратегияларды қабылдайды.
Ашықтықтың арқасындағы үйлестірілген климаттық әрекеттер
Климаттың өзгеруімен күресу контекстінде ашықтық тиісті климаттық деректер мен іс-шараларды жүйелі түрде ұсынуды және талдауды қамтиды. БҰҰ КӨНК сәйкес транспаренттілік шеңберлері парниктік газдар шығарындылары, ережелер, мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізудегі прогресс және бейімделу әрекеттері туралы деректердің тұрақты болуын қамтамасыз етеді.
Климаттық іс-шаралар туралы есеп берудің маңызды буыны оларды жүзеге асыру жөніндегі күш-жігерді егжей-тегжейлі талдау әрі бағалау болып табылады, бұл елдерге өздерінің климаттық іс-шараларын бақылауға, прогресті бағалауға және ұзақ мерзімді климаттық мақсаттарына жету үшін қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Бұл күш-жігер әр төрт жыл сайын ұсынылатын ұлттық есептерде және екі жылда бір рет БҰҰ КӨНК-ке ұсынылатын екі жылдық есептерде көрінеді.
Ұлттық және екі жылдық есептер туралы толығырақ мына жерден оқыңыз
Қазақстан климаттың өзгеруіне өзінің орнықтылығын арттыру үшін белсенді жұмыс істеуде. 1998 жылы алғашқы Ұлттық хабарлама берілген сәттен бастап Қазақстан барлық секторларда заңнаманы нығайту жолымен көміртегі бейтараптығына тұрақты түрде ілгерілеп келеді. 2014 жылы Қазақстан БҰҰ КӨНК-те өзінің алғашқы екі жылдық баяндамасын ұсынды, ал 2024 жылы транспаренттілік мәселелері бойынша алғашқы екі жылдық
баяндамаға (BTR) дайындықты бастады. 2024 жылғы BTR ұлттық түгендеу есептері, саясаттар мен шаралар, климаттың өзгеруі мен бейімделудің әсері, қаржылық қолдау деңгейлері, технологияларды әзірлеу және беру, әлеуетті арттыру қажеттіліктері және жетілдіру салалары туралы ақпаратты қамтиды. Бірақ ең бастысы, осы сәттен бастап BTR КӨНК-ті іске асыру мен қол жеткізудегі прогресті бақылау құралына айналады.
Ұзақ жол, болашаққа үміт
Ғалымдар климаттың өзгеруі туралы алғаш рет дабыл қаққаннан бері әлем ұзақ жолдан өтті. Елдер БҰҰ КӨНК құрылғаннан бастап Париж келісімі қабылданғанға дейін және ҰДАС-тың көмегімен ашықтық пен есеп беруге баса назар аударғанға дейін айтарлықтай жетістіктерге жетті. Бірақ әлі де көп міндеттерді орындау қажет. Ғаламшар жылынуды жалғастыруда және қысылтаяң ауа-райы оқиғалары жиілеп бара жатқанда, климат саласындағы үйлестірілген, ашық және орнықты әрекеттер бұрынғыдан да өзекті бола бастады.
Елдер қолданыстағы міндеттемелерді орындап қана қоймай, сонымен қатар барлық деңгейлерде орнықтылыққа, бейімделуге, климаттың өзгеруіне жол бермеуге, сондай-ақ әділ ауысуға басымдық беруді қамтамасыз ете отырып, климаттық дағдарыспен күресу үшін орнықты инновациялық шешімдерді енгізу арқылы олардың шеңберінен шығуы керек.
Климаттық дағдарысқа жаһандық жауап – бұл ортақ жауапкершілік, ал болашақ ұрпақтың тағдыры біздің бүгінгі күні қандай қадамдар жасайтындығымызға байланысты болады.
