Душанбе, 2024-жылдын 14-июну – 10-июнь Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасы (БУУӨП) Европа Биримдиги жана Тажикстан Республикасынын Энергетика жана суу ресурстары министрлиги менен биргеликте уюштурган “Суу жана климаттын өзгөрүүсү” Борбор Азиялык жогорку деңгээлдеги форуму, 2018-2028-жылдарга “Суу туруктуу өнүгүү үчүн” Эл аралык иш-аракеттер он жылдыгынын алкагындагы 3-Эл аралык жогорку деңгээлдеги конференциянын негизи болду.

Климаттын өзгөрүшүнө байланыштуу 2050-жылга карата таза суунун  камылгасы 20 пайызга азаят деп болжолдонууда, аймактын суу ресурстары 90 пайыз мөңгүлөргө жана кардын эришине көз каранды. Форум Казакстандын, Кыргызстандын, Тажикстандын, Түркмөнстандын жана Өзбекстандын өкмөт өкүлдөрүнүн, өнүктүрүү боюнча өнөктөштөрдүн жана кызыкдар тараптардын ортосунда маанилүү талкууларды өткөрүүгө өбөлгө түздү.

Тажикстандын Өкмөтүнө караштуу Өзгөчө кырдаалдар жана жарандык коргонуу комитетинин төрагасы Рустам Назарзода:  "Биздин Форум суу-климаттык туруктуулукка жетишүү, аймактык кызматташтыкты бекемдөө, анын ичинде кырсык коркунучун азайтуу максаттарына жетүү аркылуу күч-аракеттерин бириктирет деп ишенем", - деди.

Дүйшөмбү шаарында өткөн “Суу жана климаттын өзгөрүшү” аттуу үчүнчү жогорку деңгээлдеги форумда Борбор Азия мамлекеттеринин ортосунда тобокелдиктерге негизделген стратегияларды, улуттук адаптациялоо пландарын ишке ашыруу, табигый кырсыктардын тобокелин азайтуу чаралары, ошондой эле суу ресурстары жана климат боюнча диалогду өркүндөтүү, ошондой эле суу ресурстары жана климаттын өзгөрүүсүн чыңдоо маселелери талкууланды.

БУУнун Өнүктүрүү программасынын Тажикстандагы Туруктуу өкүлүнүн орун басары Лазима Онта-Бхатта айым: «Бул форум регионалдык туруктуулук жана кызматташтык үчүн сууга жана климатка туруктуулукту камсыз кылуу боюнча бирдиктүү максатка карай кызматташууга чакырган бардык Борбордук Азия мамлекеттерин аракетке чакыруу болуп саналат. Биз биргелешип өнөктөштүк кура алабыз, күчтөрдү бириктиребиз жана трансформациялык прогрессти баштасак болот”, - деп белгиледи. 

Форум Европа Биримдиги тарабынан каржыланган БУУӨПнын «Борбордук Азиядагы климаттын өзгөрүшү жана туруктуу өнүгүү» демилгесинин алкагында биргелешкен иштин алкагында уюштурулду. Анын жалпы максаты – Париж келишиминин жана Сендайдын Кырсык коркунучу боюнча алкактык программасынын алкагындагы улуттук милдеттенмелерге ылайык курчап турган чөйрөгө, климаттын өзгөрүшүнө жана табигый кырсык тобокелдиктерин башкарууга байланыштуу улуттук артыкчылыктуу максаттарды колдоо аркылуу Борбордук Азия чөлкөмүндө туруктуулукту жана климатка туруктуу өнүгүүнү колдоо. 2015-2030-жылдары кыскартуу.

Европа Биримдигинин Борбор Азия боюнча атайын өкүлү Тери Хакала айым өз сөзүндө: “Биз бүткүл дүйнө боюнча трансчегаралык суу кызматташтыгын бекем колдойбуз, анын ичинде БУУ ЕЭК Суу Конвенциясына колдоо көрсөтүү аркылуу Суу – бул корголууга тийиш болгон глобалдык жалпы жыргалчылык жана коргоо, ошондуктан биз Борбордук Азияда суу ресурстарын башкаруунун интеграциясын күчөтүшүбүз керек, Европа Биримдиги суу, энергетика жана климаттын өзгөрүшү боюнча активдүү иш алып барат».

Казакстандын Суу чарба жана ирригация министрлигинин Эл аралык кызматташтык департаментинин директорунун орун басары Данияр Шарип 23 жылдан бери трансчек арадагы суу агымдарын жана эл аралык көлдөрдү коргоо жана пайдалануу боюнча конвенцияга (Суу конвенциясына) катышуу менен олуттуу жыйынтыктар болгонун белгиледи. Трансчекаралык суу ресурстарын пайдалануу жана коргоо жаатында кызматташууну өнүктүрүүдө жетишилди. Ал белгилегендей, ошол эле учурда суу ресурстарынын жеткиликтүүлүгү жана сапат маселеси актуалдуу бойдон калууда. Калктын санын жана экономикалык өсүү тенденциясын эске алуу менен 2040-жылга чейин Казакстанда суунун тартыштыгы 12-15 км3 жетиши мүмкүн.

«Албетте, суунун тартыштыгынын күчөшү бардык Борбор Азия мамлекеттери үчүн жалпы көйгөй болуп саналат.  Бирок биз суу ресурстарын сарамжалдуу пайдалануу менен энергетика жана транспорт тармактары менен бирге биздин аймактын жаңы моделдин дагы бир маанилүү элементи боло алат деп үмүттөнөбүз."- деп кошумчалады Шарип мырза өз билдирүүсүндө.

Аймагынын 94 пайызын тоолор ээлеген Кыргыз Республикасы глобалдык экологиялык коркунучтарды жоюу боюнча дүйнөлүк коомчулуктун аракеттерине барган сайын көбүрөөк катышууда. Өлкө эл аралык экологиялык процесстерге активдүү катышып жатышат. Анткени климаттын өзгөрүшү  түрткү болуп жана ага  терс таасирин тийгизүүдө

Кыргыз Республикасынын Суу чарба, айыл чарба жана кайра иштетүү өнөр жай министринин орун басары Алмазбек Сокеев мындай деп баса белгиледи: “Биздин ишибиздин натыйжалары климаттын өзгөрүшүнө ыңгайлашуу маселелерин чечүүдө мындан аркы жемиштүү иш-чараларга жаңы дем берет деп ишенем. Борбор Азиядагы суу ресурстарын пайдалануу Кыргызстан Борбордук Азия өлкөлөрүнүн татыктуу келечеги үчүн тобокелдиктерди азайтуу боюнча максаттарга жана милдеттерге жетишүүгө активдүү катышууга даяр.

Акыркы жылдары Борбор Азия өлкөлөрү климаттын өзгөрүү маселелерин секторду пландаштырууда жана климаттык чечимдерди иштеп чыгууда интеграциялоодо ийгиликтерге жетишти. Мамлекет жана өкмөт башчыларынын ортосунда диалог жүрүп жатат жана ага Аралды сактоонун эл аралык фонду, Туруктуу өнүктүрүү боюнча мамлекеттер аралык комиссия, мамлекеттер аралык координациялык суу комиссиясы сыяктуу маанилүү аймактык экологиялык платформалар катышууда.

Түркмөнстандын Курчап турган чөйрөнү коргоо министрлигинин эл аралык экологиялык кызматташтыкты жана долбоорлорду координациялоо бөлүмүнүн башчысы Берди Бердыев өз сөзүндө мындай деп баса белгиледи: «Практикалык иш-аракеттердин маанилүүлүгүн түшүнүү, атап айтканда, экологиялык базаны түзүү, Климаттык технологиялар жана аларды аймактагы климаттын өзгөрүү процесстерине каршы колдонуу боюнча Түркмөнстандын өкмөтү БУУнун эгидасында Ашхабадда Борбордук Азия үчүн Климаттык Технологиялар боюнча Регионалдык Борборду (RCCT-CA) түзүүнү жактады. 

Борбор Азиянын негизги суу ресурстарынын трансчегаралык мүнөзүн эске алуу менен жана биздин аймактын шарттарында суунун эң жогорку баалуулугун түшүнүү менен Өзбекстандын өкмөтү региондун суу ресурстарын сарамжалдуу пайдаланууну өлкөнүн тышкы саясатынын артыкчылыктуу багыттарынын бири катары аныктады. .

Форумда Өзбекстандын Суу чарба министрлигинин Маалыматтык-аналитикалык жана ресурстук борборунун директору Илхом Жураев сүйлөгөн сөзүндө: «Өзбекстан өзүнүн тенденциясыны койду. Бул эки тарапка тең алгылыктуу чечимдерге жетүү үчүн акылга сыярлык компромисстерге  баруу менен көп жылдар бою талаш-тартыштарды жаратып келген суу көйгөйлөрүн чечүү жолдорун издөөгө абдан оң таасирин тийгизди. Аймак кыска убакыттын ичинде эки тараптуу жана көп тараптуу форматта өз ара аракеттенүүнүн натыйжалуу механизмдерин түзө алды. Бул аймактык кызматташтыкка оң динамика бере алды» - деп белгиледи.

Форум билим алмашууну ийгиликтүү шарттап, Жогорку деңгээлдеги Эл аралык конференциянын максаттарына өз салымын кошуп, Борбор Азиядагы сууну туруктуу башкарууга жамааттык умтулууну алдыга жылдырды.

Жалпыга маалымдоо каражаттары боюнча суроолор үчүн ПРООНдун Байланыш бөлүмүнүн кызматкери Айнагүл Абдрахмановага кайрылыңыз ainagul.abdrakhmanova@undp.org