Құстардың көші-қоны – бұл бірегей табиғи құбылыс. Әлемдегі 11000 құстың 2000-ға жуығы ең жақсы мекендеу жағдайлары мен қолайлы орынды табу үшін жүздеген және мыңдаған шақырымдарды еңсеріп, қоныс аударады.

Алайда, қазіргі уақытта әлемдегі құс түрлерінің 14%-ы жойылып кету қаупі бар. Ондаған елдерден ұшып өтетін құстар климаттың өзгеруіне, биоалуантүрліліктің жоғалуына және қоршаған ортаның ластануына байланысты үш планетарлық дағдарыстың куәсі болады, оның ықпалын сезінеді.

ЮНЕП мәліметтері бойынша, соңғы 30 жыл ішінде қоныс аударатын құстардың саны екі есе азайды, өйткені көші-қон маусымында оларға үлкен қауіп төнеді, сондықтан олардың балапандарының өмір сүру үлесі жылдан жылға тез төмендеуде. Экожүйелердің бұзылуы, құстар тоқтайтын жерлердегі тіршілік ету ортасының бұзылуы және браконьерлік, ірі қалалардағы жасанды объектілермен, сондай-ақ электр желілерімен соқтығысу құстардың өлімінің жиі себебі болып табылады. Осы факторлардың барлығы қоныс аударатын құстар санының азаюына әкеледі, бұл планетаның биоалуантүрлілігін сақтауға және сонымен бірге адамзаттың амандығына қауіп төндіреді. Климаттың өзгеруі қоныс аударатын құстар үшін тағы бір үлкен қауіп болып табылады, оларға қосымша қысым жасайды және олардың көбеюі және демалуы үшін қажет мекендеу ортасына теріс әсер етеді. Климаттың өзгеруі көші-қон және көбею кезеңдеріне ықпал ете отырып, құстардың жылдық циклдеріне де әсер етеді.

Құстардың көші-қон жолдары әртүрлі елдерден өтеді, сондықтан оларды қорғау үшін ел үкіметтері, сарапшылар мен жергілікті қауымдастықтардың бірлескен іс-қимылдары қажет.

Қазақстан ақбас үйректер, қызғылт фламинго, бірқазандар, тырналар және басқа да құстардың ондаған түрінің ұшу және ұя салу жолында орналасқан.  Ел Солтүстік Еуразиядағы сулы-батпақты алқаптар мен суда жүзетін құстарды сақтау бойынша басым мемлекеттердің бірі болып табылады - оның аумағында Рамсар конвенциясының өлшемдеріне сәйкес келетін бірнеше ондаған аймақтар бар. Сулы-батпақты алқаптар табиғи ортаның маңызды элементі болып табылады және жергілікті халықтың әл-ауқатын арттыруға әсер ететін биоалуантүрлілікті сақтауда және оған іргелес аумақтардың экономикалық дамуында маңызды рөл атқарады.

2004 жылдан бастап БҰҰДБ Қазақстан Үкіметімен бірлесіп, Жаһандық экологиялық қордың (ҒЭҚ) қолдауымен Қазақстанда қоныс аударатын құстардың ұя салатын және мекендейтін орны ретінде басым жаһандық маңызы бар сулы-батпақты алқаптарды кешенді сақтауға бағытталған бірқатар бастамаларды жүзеге асырды.

Теңіз-Қорғалжын және Алакөл-Сасықкөл көлдерінің жүйесі және Каспий теңізінің іргелес жағалауымен Жайық өзенінің атырауы сияқты үш жобалық аумақтардағы кешенді ғылыми зерттеулердің арқасында қызғылт фламинго, бұйра бірқазан, ақбас үйрек және қоныс аударатын құстардың басқа да түрлерінің саны, репродуктивтілігі, мекендеу орны бойынша деректер алынды.

Жоба сулы-батпақты алқаптар мен олардың ресурстарын басқару жөніндегі ұлттық заңнаманы нығайтуға және жетілдіруге, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар (ЕҚТА) желісін кеңейтуге және Қазақстанның Рамсар және Бонн конвенциялары шеңберінде қабылданған міндеттемелерді орындауына үлес қосты. Қазақстанның Рамсар және Бонн Конвенцияларына қосылуының биоалуантүрлілікті сақтау үшін маңызы аз емес.

Нәтижесінде ең маңызды сулы-батпақты алқаптар және оларда мекендейтін суда жүзетін құстардың популяциясы халықаралық заңнаманы қорғауға берілді, олардың түрлер құрамының кемінде 20%-ы сирек кездесетін, ерекше қорғалатын түрлер. Жобалық қызмет аяқталған сәтке Рамсар тізіміне жалпы ауданы 1,6 миллион гектардан асатын жеті сулы-батпақты алқаптар кіреді. 

Қорғалжын қорығының ғылыми қызметкері Алексей Кошкиннің айтуынша, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың кеңеюі қоныс аударатын құстардың тіршілік ету ортасын сақтауда және олардың популяциясын арттыруда маңызды рөл атқарады.

«Қорықтың аумағын кеңейту бойынша БҰҰДБ-ҒЭҚ жобасы жұмысының маңызды нәтижесі Қызыл кітапқа енген түрлер популяциясының көбеюі болып табылады. Сонымен, 2016 жылы БҰҰДБ бастамасымен Қорғалжын қорығының құрамына кірген Саумалкөл көлінде сирек кездесетін ақбас үйрек құстарының саны өте көп болды – шамамен 15 мың дарақ, аймақ бойынша бұл көрсеткіш 25 мың адамды құрады», - дейді Алексей Кошкин.

Барлық үш жобалық аумақ халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқап мәртебесін алды. Қорғалжын қорығы Науырзым қорығымен бірге Орталық Азия елдерінің алғашқысы болып табылатын ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұралар тізіміне енгізілген. Жоба аясында сулы-батпақты алқаптардың ресурстарын басқарудың тиімді әдістері, табиғатты қорғау аумақтарында менеджмент-жоспарлау жүйесін енгізу және тұрақты ауыл, балық және аңшылық шаруашылығы әдістерін енгізу көрсетілді. Жоба іске асырылған сәттен бастап он жылдан кейін Қазақстанның биологиялық алуантүрлілігін қорғау және сақтау жолында қол жеткізілген нәтижелердің тұрақтылығы туралы айтуға мүмкіндік туды.

Біріккен Ұлттар Ұйымының экожүйелерді қалпына келтіру жөніндегі онжылдығы (2021-2030 жылдар) шеңберінде қоныс аударатын құстарды және олардың мекендеу орындарын қорғауға бағытталған қабылданып жатқан шаралар бүкіл әлемдегі адамдардың биологиялық алуантүрлілігі мен әл-ауқатын сақтау үшін маңызды мәнге ие.