Gysgaça beýany

Soňky on ýylyň içinde Türkmenistanyň inçekesele garşy göreş boýunça Milli maksatnamasy bu ugurda uly üstünlikler gazandy. Bütindünýä Saglygy goraýyş guramasynyň beren bahasyna görä, 2007-2016-njy ýyllar aralygynda ýurdumyzda inçekesel bilen kesellän adamlaryň sany 32% (100,000 adamda 88-den 60-a çenli) we ölüm derejesi 46% -e çenli (100,000 adamda 14-den 7,6-a çenli) azaldy. Inçekeseli anyklamak ukyby 2007-nji ýylda 48% -den 2015-nji ýylda 80% -e we derman serişdelerine duýgur täze we gaýtadan döreýän inçekeseli bejermegiň netijeleri 2007-nji ýylda 83,6% -den 2015-nji ýylda 86% -e çenli ýokarlandy. 2013-nji ýyldan bäri sebit derejesinde derman serişdelerine duýgurlygy barlamagyň elýeter bolmagy sebäpli, derman serişdelerine duýgurlygy barlamaklyk 2011-nji ýylda 28% -den 2016-njy ýylda 79% -e çenli ýokarlandy.

Häzirki wagtda inçekesele garşy çäreler 2016-2020-nji ýyllar aralygynda Türkmenistanda inçekeseliň öňüni almak we oňa garşy göreşmek boýunça Milli maksatnama tarapyndan alnyp barylýar. Maksatnamanyň esasy maksady, inçekeseliň ähli görnüşlerini wagtynda anyklamak we ýokary derejede bejermek hyzmatlaryny jemgyýete elýeter etmek arkaly Türkmenistanda inçekeseliň ýetirýän zyýanly täsirini azaltmakdan ybarat bolup durýar. Inçekeseli aradan aýyrmak boýunça Global strategiýa laýyklykda, inçekesele garşy Milli maksatnama 2020-nji ýyla çenli ýerine ýetirilmeli maksatlaýyn görkezijileri şeýle kesgitledi:

·        Inçekeselden ölenleriň sanynyň görkezijisi: 100 000 adamda - 2.4

·        Inçekeselden kesellänleriň görkezijisi: 100 000 adamda - 56

·        Inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly (KDD) görnüşini bejermek ugrunda gazanylan üstünlikleriň görkezijisi: 75%

·        Inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly (KDD) görnüşiniň ýokaşanlygy barada habar beriş görkezijisi: 90% -den gowrak

Bu maksatlara, hassalara gönükdirilen ýokary hilli bejeriş hyzmatlaryna aýratyn üns bermek we inçekesel bilen kesellänleriň hemmesini ýokary hilli bejergi bilen elýeterliligi üpjün etmek arkaly ýetilmelidir.

Inçekesele garşy Milli maksatnama inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly görnüşini bejermek üçin 2013-nji ýylda işe başlady. 2012-nji ýylda inçekeseliň 2-nji ýerde duran ýokary hilli bejergisi elýeterli däldi, ýöne 2016-njy ýyla çenli inçekesele garşy Milli maksatnamanyň alyp baran tagallalary bejerginiň 74%-ni üpjün etdi. 2013-2016-njy ýyllarda inçekesel ýokaşan adamlaryň 1,225 sanysy hasaba alyndy. Inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly görnüşini ýüze çykarmagyň we bejermegiň gerimini ýaýbaňlaşmagy diňe bir Global Gaznasynyň goldawy bilen däl, eýsem 2016-njy ýyldan bäri Hökümet tarapyndan hem maliýeleşdirilýär. Ýurduň ähli sebitlerinde inçekeseli ambulatoriýa arkaly bejermek, Inçekesele garşy Milli maksatnamanyň inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly görnüşi bilen kesellän adamlaryň has köp sanynyň bejerilmegine goşant goşdy. Inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine durnukly görnüşiniň gutarnykly bejergisiniň netijeleri 2013-nji ýylda kesellän adamlar üçin elýeterli boldy: kesellän adamlary bejermek ugrunda gazanylan üstünligiň görkezijisi göz öňüne tutulan 75% -den pes bolsa-da, ýagny 53%, BSGG-niň Ýewropa sebitinde (49%) üstünlikli bejerginiň ortaça görkezijisine ýakyn boldy. 2017-nji ýylyň ortalaryndan başlap, köp sanly derman serişdelerine durnukly inçekeseliň agyr görnüşini inçekesele garşy “täze” dermanlar bilen bejermek mümkin boldy.

Şol üstünliklere garamazdan, inçekeseliň derman serişdelerine durnukly görnüşi agyr mesele bolmagyna dowam edýär. 2012-nji ýylda ýurt boýunça geçirilen derman serişdelerine garşy durnuklylyk barlagynyň netijesine görä, inçekesel bilen täze kesellänleriň arasynda inçekeseliň köp sanly derman serişdelerine garşy durnukly görnüşiniň ýaýramagy 13,9% boldy, täzeden gaýtalanan ýagdaýy bolsa - 37,6% boldy. Giňişleýin derman serişdelerine durnukly (GDD) inçekeseli baradaky maglumatlar entek elýeterli däl, ýöne çaklamalara görä KDD inçekesel ýagdaýlaryň takmynan 13% -15% GDD inçekeseli döredip biler.

Inçekeseliň dermanlara durnukly görnüşiniň ýetirýän zyýany öňki ýyllarda anyklaýyş we bejergi bilen üpjün edilmedigi sebäpli kem-kemden köpeldi. 2017-nji ýyldan bäri Hökümetiň maliýeleşdirmeginde inçekesel ýokaşan adamlar barlagdan geçýärler we bejergi alýarlar.

Mundan başga-da, 2016-njy ýyldan başlap orta-ýokary girdejili ýurtlaryň hatarynda sanalmagy sebäpli, Türkmenistan döwletiniň inçekesele garşy göreşmek boýunça Global Gaznasynyň maliýe goldawyny almagynyň bes edilmegine garaşylýar. Şeýlelik bilen, ýurt 2021-nji ýyla çenli Global Gaznasynyň goldawyndan doly çykar. Häzirki wagtda Inçekesele garşy Milli maksatnamanyň zerurlyklaryny Hökümet tarapyndan maliýeleşdirmegiň paýy eýýäm 94% -e ýetdi.

Inçekesele garşy Milli maksatnamasynyň içerki maliýeleşdirilmegine netijeli geçmegini üpjün etmek üçin, 2017-nji ýylyň iýun aýynda Saglygy goraýyş ministrliginiň ýolbaşçylygyndaky Ýurduň utgaşdyryjy komiteti donorlardan aýrylyp, doly içerki maliýeleşdirmä geçmegiň töwekgelçiligine baha berdi. Bu geçişe taýýarlygy görmek prosesiniň bahalandyrmagy Türkmenistanda Milli inçekesel maksatnamasyny durmuşa geçirmek üçin içerki maliýeleşdirilişe geçişiň töwekgelçiliginiň ortaça pesdigini görkezdi. Şol bir wagtyň özünde, Inçekesele garşy Milli maksatnamanyň durnukly saglygy goraýyş ulgamlaryny üpjün etmek üçin esasy mehanizmlere degişli birnäçe çylşyrymly meseleleriň çözgüdini tapmagy zerurdyr.

Taslamanyň maksady

Taslamanyň maksady, üstünlikli geçiş üçin we 2021-nji ýyla çenli Global Gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän ähli möhüm çäreleri Hökümetiň hem bilelikde maliýeleşdirmegi arkaly Türkmenistanda Global Gaznasynyň inçekesel grantynyň durnuklylygyny güýçlendirmekdir. Geçiş prosesiniň kynçylyklary iki usul bilen çözüler:

1. Inçekesel grantynyň maliýeleşdirmeginde doly içerki maliýeleşdirişe üstünlikli geçmek üçin zerur strategiýalary we mümkinçilikleri öňe sürmek;

2. Inçekeseliň öňüni almak, anyklamak we bejermek üçin ýokary hilli hyzmatlaryň elýeterliligini üpjün etmek we geçiş döwründe näsaglara gönükdirilen strategiki çemeleşmeleri ulanmak.