Бүгінгі таңда, жоғары технологиялар, Интернет және IT шешімдері екі көрсеткіш бойынша сүйікті: олар адамдардың өмірін жеңілдетеді және биоалуантүрлілікті сақтау және экожүйелерді қалпына келтіру үшін кеңінен қолданылады. Технологиялық шешімдер флора мен фаунаның алуан түрлілігіне толы ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды сақтаудың ең жақсы құралдарының бірі болып табылады.

Ұлттық парктер мен қорықтарда жаңа технологияларды қолдану биологиялық әртүрлілікті бақылауға және сақтауға, экологиялық туризмді дамытуға, браконьерлікпен және табиғи апаттармен күресуге, сондай-ақ қызметкерлер мен келушілердің қауіпсіздігін қамтамасыз күресуге көмектеседі.

SMART патрульдеу

Бүгінде Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасының (БҰҰДБ) арқасында технологиялық шешімдер Батыс Тянь-Шаньның солтүстік бөлігінде Сайрам-Өгем ұлттық паркінде табысты енгізілуде. Бұл аймақ эндемизмнің жоғары деңгейімен сипатталады, яғни онда өмір сүретін кейбір түрлер тек белгілі бір географиялық жерде туады және биоәртүрлілікке бай. Бұл сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген өсімдіктер үшін жабайы табиғат пен өсудің негізгі ортасы.

2019 жылы Сайрам-Өгем ұлттық паркінде БҰҰДБ-ҒЭҚ «Түрлі пайда алу үшін негізгі жаһандық маңызы бар экожүйелерді сақтау және тұрақты басқару» жобасының қолдауымен қолданыстағы патрульдерді жоспарлау жүйесі және жабайы табиғат туралы деректерді жинауға, талдауға және алмасуға мүмкіндік беретін кеңістіктік мониторинг және есептілік құралы - SMART патрульдеуді пайдалану мүмкіндігін талдады. Сол жылы бұл жүйе пилоттық режимде енгізілді.

SMART жүйелерді пайдалану қызметкерлерге бай жануарлар мен өсімдіктер әлемі ұсынылған кең табиғи аумақты бақылауға мүмкіндік береді: сүтқоректілердің 50-ге жуық түрі, құстардың 300-ге жуық түрі және өсімдіктердің 1500-ден астам түрі, олардың 200-ден астамы Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. 

Сайрам-Өгем ұлттық паркіні жануарлар дүниесін молайту бөлімінің бас маманы Әлібек Мәметовтың айтуынша, ұлттық парктің аумағы өте ауқымды. Сондықтан SMART жүйесін пайдалану осы және басқа да міндеттерді шешуге көмектеседі.

Жоба шеңберінде Сайрам-Өгем ұлттық паркі үшін SMART жүйесінің ГАЖ-деректер базасы, инспекторларға арналған әдістемелік нұсқаулық жасалды, қызметкерлер үшін жүйені пайдалану, далалық смартфондармен жұмыс істеу, сондай-ақ технологияны пайдалану кезінде алынатын деректерді жинау және талдау бойынша оқыту тренингтері өткізілді.

Мемлекеттікинспектордың смартфонында орнатылған айналма картаның арқасында экожүйелердің, жануарлар мен өсімдіктер әлемінің жай-күйі туралы неғұрлым объективті деректер алуға болады. Бір қызығы, Интернет байланысына қарамастан жұмыс істейтін трекердің көмегімен инспекторлар жабайы жануарлардың суреттерін түсіруге және осы деректерді талдау үшін ұлттық парктің кеңсесіне дереу жіберуге мүмкіндік алады.

Браконьерлік жағдайлардағы қауіпсіздік мәселелерінде де SMART жүйелері таптырмайтын дүние: бұзақының деректері инспектордың смартфонынан кеңсеге тікелей жіберіледі, онда құқық бұзушылық дәрежесі және қорғалатын табиғи аумақта болу негізі анықталады.

Осы технологияны қолданудың арқасында ұлттық парк инспекторларының жұмысына неғұрлым дәл және объективті бағалау жүргізуге, оларға бекітілген аумақтардағы олардың жұмысына тұрақты мониторинг жүргізуге болады. БҰҰДБ-ҒЭҚ жобасының қолдауымен бұл жүйені Қазақстанның тағы жеті ерекше қорғалатын табиғи аумағында енгізу жоспарлануда.

Биоалуантүрлілікті мониторингілеуге арналған цифрлық шешімдер

SMART жүйелері Сайрам-Өгем ұлттық паркінде белсенді пайдаланылса, Ақсу-Жабағылы қорығында патрульдеудің инновациялық әдістерін енгізу енді ғана жоспарланып отыр. Осыған қарамастан, Қазақстанның ескі қорығында технологиялық шешімдерді қолдана отырып, басқа да жобалар қолға алынуда.

Ақсу-Жабағылы табиғи қорығы Батыс Тянь-Шаньның жабайы табиғатын қорғау және қалпына келтіру үшін ең маңызды орындардың бірі болып табылады. 1926 жылы негізі қаланған бұл қорық Талас Алатауы тауларында орналасқан елдің алғашқы қорығы ғана емес, сонымен қатар жабайы жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлерінің мекені болып табылады, олардың ішінде сирек кездесетін аяқсыз кесіртке сарлан, қар барысы, Грейг қызғалдағы, Сиверс жабайы алма ағашы.

 2015 жылы Ақсу-Жабағылы қорығы ЮНЕСКО-ның биосфералық қорықтар желісіне қосылды. Ұйымның мәліметтері бойынша қорықта өңірдегі құстардың 48% және омыртқалы жануарлардың 72% мекендейді. Сондықтан қорық қызметкерлерінің алдында осы ерекше табиғи әлемді қорғау және сақтау бойынша маңызды міндет тұр..

Мұнда жабайы табиғатты мониторингілеу бойынша заманауи технологиялар көмекке келеді – экожүйелер мен жануарлар әлемінің жағдайы туралы сенімді мәліметтер алуға көмектесетін фототұзақтар, квадрокоптерлер және басқалар.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Зоология институтының териология зертханасының меңгерушісі Алексей Грачевтің айтуынша, технологиялық құралдарды пайдалану қар барысының мекендеу ортасы мен санын зерттеу мәселелерінде айтарлықтай ілгерілеуге ықпал етті.

«ХХ ғасырдың 50-ші жылдарының ортасынан бастап қорықта қар барысы мен оның азық қоры бойынша арнайы зерттеулер жүргізілген жоқ, тек жануарлар мен оның іздерін сирек кездестіру жыл сайын Табиғат жылнамасының кітаптарында, сондай-ақ қорықшы-бақылаушылардың күнделіктерінде тіркелді. Сондықтан сирек кездесетін жыртқыштың саны мен тіршілік ету ортасы туралы мәліметтер іс жүзінде жоқ. Алайда, соңғы жылдары БҰҰДБ қолдауы бізге көмектесті бұл сирек кездесетін жыртқышты зерттеуде айтарлықтай алға жылжыңыз», - деп атап өтті сарапшы.

Бүгінгі таңда Ақсу-Жабағылы қорығының аумағында фототұзақтар мен жаңа цифрлық технологияларды пайдалану мониторинг сапасы мен қар барысын, оның саны мен көші-қон жолдарын егжей-тегжейлі зерделеу мүмкіндігін айтарлықтай арттырады.

БҰҰДБ мен ҒЭҚ қолдауымен Қазақстанның 13 ерекше қорғалатын табиғи аумағына барлығы 294 фототұзақ берілді, оның 25-і Ақсу-Жабағылы қорығының аумағына орнатылды. Фототұзақтарды пайдалану жабайы аңдар мен экожүйелердің жағдайы туралы ең сенімді деректерді жинауға мүмкіндік береді. Үлкен артықшылығы-олар интернетке қосылмай жұмыс істейді және әртүрлі ауа-райы мен климаттық жағдайларға төтеп береді.

БҰҰДБ-ны 2020 жылы квадрокоптер қорығына беру, шалғай жерлерде адамдардың болуын қажет етпестен, 131  мың га асатын тік беткейлер мен жартастар сияқты қол жетімді емес жерлерді күзетуге көмектеседі.2020 жылы БҰҰДБ 22 заманауи ұшқышсыз ұшу аппаратын 14 ерекше қорғалатын табиғи аумақ пен 8 орман шаруашылығы мекемесіне 23 заманауи дрон сыйлады.  

Осы бастама шеңберінде табиғат қорғау мекемелерінің 36 қызметкері квадракоптерлерді пайдалана отырып, аэрофототүсірілім және бейнетүсірілім жүргізу бойынша оқытудан өтті. Бұл табиғат қорғау іс-шараларының сапасын арттыруға мүмкіндік береді және пилоттық табиғи аумақтардың қызметіне оң әсер етеді.

Бүгінгі таңда әлемде ақылды технологияларды қолдану артып келеді және оларды қолдану флора мен фаунаны қорғау үшін маңызды. Біріккен Ұлттар Ұйымының экожүйелерді қалпына келтіру жөніндегі онжылдығы (2021-2030 жылдар) шеңберінде табиғи аймақтардағы ең жаңа технологиялық жетістіктерді пайдалану БҰҰДБ-ның бүкіл әлемдегі миллиондаған гектар экожүйелерді қорғау және жаңғырту жөніндегі неғұрлым ауқымды жұмысының бір бөлігі болып табылады. Мақсаты - болашақ ұрпақ үшін планетаны сақтау.